Вопрос 57. Беларуская народная харыаграфія, танцы і гульні.

Народнае харэаграфічнае майстэрства. Народны (фальклорны) танец – від народнага танцавальнага творчасці, створаны этнасам, распаўсюджаны ў побыце, які адлюстроўвае этнічныя асаблівасці, харэаграфічны мову, пластычную выразнасць этнасу або этнічнай групы, якія праяўляюцца ў

характары, каардынацыі рухаў, у музычна-рытмічнай і метрычнай структуры

танца, манеры яго выканання і інш. У развіцці народнага тэатральнага мастацтва значную ролю адыграла

батлейка-лялечны тэатр. Батлейка бывала аднапавярховай, двухпавярховай і трохпавярховай, што абумоўлівалася рэпертуарам лялечных прадстаўленняў.

Адным з архаічных на Беларусі харэаграфічных жанраў, які захаваў сувязь з каляндарный і сямейнай абраднасцю, з’яўляецца карагод. Беларускія карагоды падзяляюцца на тры групы: карагодныя песні, калі пры арганічным сплаве тэксту, мелодыі і харэаграфічнага дзеяння большае значэнне мае мелодыя; для іх характэрны нескладаны прасторавы малюнак і простае харэаграфічнае дзеянне (просты, велічны, урачысты крок). Яскравыя прыклады карагодаў гэтай групы – “Страла” (выканаўцы з песняй, узяўшыся за рукі, ідуць на ўскраіну вёскі), “Лука”, дзе спевакі рухаюцца, малюючы на плоскасці розныя крывыя акружнасці, ад здвоенай васьмёркі да асіметрычных фігур; гульнёвыя карагоды, дзе дасягаецца найбольш поўнае адзінства ўсіх трох кампанентаў, змест раскрываецца сукупнасцю выяўленчых сродкаў паэзіі, музыкі, харэаграфіі. Для паэтычнай і музычнай будовы гэтых карагодаў характэрны дыялагічнае выкладанне сюжэта, апавядальны тон, больш хуткі тэмп і выразны рытм напеву. Карагодныя тан-

цы, дзе вядучая роля належыць харэаграфічнаму пачатку: танец выступае як незалежны і развіты арганізм, здольны ўтварыць паўнаварты мастацкі вобраз уласнымі сродкамі.

Беларускія танцы вылучыліся з карагоду ў ХІІІ – ХV стст. Асаблівасці харэаграфічнай структуры дазваляюць падзяліць іх на некалькі груп. Першую, найбольш значную ў мастацкіх і колькасных адносінах, складаюць старажытныя традыцыйныя беларускія танцы “Лявоніха”, “Мяцелі-

ца”, “Качан”, “Бычок”, “Крыжачок”, “Гняваш”, “Юрачка”, “Мікіта”, “Таўкачыкі” і многія іншыя. Для іх структуры характэрны паўтаральнасць дзвюх-трох тыповых для нацыянальнай харэаграфіі музычна-пластычных формул, агульны для ўсіх удзельнікаў кампазіцыйны малюнак, масавае выкананне, частае песеннае суправаджэнне, неабмежаваная колькасць удзельнікаў і любы іх склад (нярэдка танчаць толькі жанчыны). Інструментальнае суправаджэнне мянялася ад эпохі да эпохі. Даўней асаблівай павагай і

Побач з дудою ў ХІХ ст. танцам акампанавалі скрыпка, цымбалы і бубен, пазней – дзве скрыпкі і басэтля. У канцы ХІХ ст. у народны побыт увайшоў гармонік.

У сярэдзіне ХІХ ст. у беларускім харэаграфічным мастацтве пачалася асіміляцыя традыцыйнага фальклору танцавальнымі формамі кадрылі і полькі, што прыйшлі з Заходняй Еўропы. Кадрылі ўтварылі другую групу беларускіх танцаў. Асноўная прыкмета іх – цотная колькасць пар (4, 6, 8, 12) па вуглах квадрата ці ў дзве шарэнгі, крыжападобныя пераходы пар і розныя абмены партнёрамі, вызначаная паслядоўнасць і колькасць фігур (4, 6, 8, 12). Этнографы ХІХ ст. адзначалі, што практычна кожная вёска мела свой варыянт кадрылі: "Воранаўская”, “Турэйская”, “Грабаўская” і інш.

Трэцюю групу беларускіх танцаў складаюць полькі. Гэты старадаўні чэшскі танец быў у пэўнай ступені блізкі беларускаму харэаграфічнаму фальклору і стаў адным з самых пашыраных і любімых танцаў вяскоўцаў, набыў мноства рэгіянальных варыянтаў, аказаў вялікі ўплыў на ўсю нацыя-

нальную харэаграфію і, у сваю чаргу, сам моцна трансфармаваўся. Так здарылася, напрыклад, з беларускай “Трасухай” – у першааснове тыповым народным танцам, які стаў называцца “Полькай-трасухай”. “Трасуха” пераняла ад полькі тыповыя для яе вярчэнні, а полька – характэрнае ўтрэсванне

верхняй часткі корпуса і рук, прытупы. Пра лакальную і стылістычную разнастайнасць беларускіх полек сведчаць самі іх назвы: “Гайкаўская”, “Барысаўская”, “Віцяблянка”, “Сядуха”, “Адбіянка” і інш.

Чацвёртую групу танцавальнага жанру ўтвараюць гарадскія бытавыя танцы, а таксама створаныя на музычнай аснове папулярных песень(“Падэспань”, “Вянгерка”, “Месяц”, “На рэчаньку” і інш.). Некаторыя з іхпрыйшлі ў беларускую вёску яшчэ ў канцы ХІХ ст., калі пачалі пашырацца“модныя” бальныя аранжыроўкі народных танцаў. Асабліва вялікія зменыў танцавальнай творчасці народа адбыліся ў пачатку ХХ ст. Амаль па ўсёйБеларусі пашыраліся ў гэты час пэўныя ўзоры бальных і бытавых танцаў,харэаграфія гарадскіх ускраін і суседніх народаў.

Асобны жанр танцавальнага беларускага фальклору ўтвараюць сольныя імправізацыйныя танцы, у якіх адсутнічаюць вызначаны парадак фігур, абавязковая іх паўтаральнасць, строгая ўзаемасувязь паміж партнёрамі. Кожны ўдзельнік вольна імправізуе, выказваючы ў разнастайных рухах

Народныя гульні – адзін са старажытнейшых пластоў народнай творчасці; адна з сімвалічных форм паводзінаў чалавека. Вылучаюць рытуальныя гульні (“ігрышчы”), якія з’яўляюцца неад’емнай часткай каляндарных і сямейных абрадаў, і ўтылітарна-практычныя (“забавы”), што былі сродкамі баўлення вольнага часу, маральна-эстэтычнага і фізічнага выхавання.

Пазаабрадавая гульня (якіх была большасць), нягледзячы на свой сімвалічны характар, прынцыпова адрозніваецца ад рытуала – вышэйшай формы сімвалічных паводзінаў чалавека. Асноўныя адрозненні палягаюць у наступным:

− рытуал закліканы пераадольваць крытычныя, пераходныя сітуацыі ў жыцці чалавека (калектыву, шырэй – Космасу), а гульня такога прызначэння не мае, бо скіравана на сам працэс гульні;

− колькасць рытуалаў у традыцыйным грамадстве строга вызначана і абмежавана, колькасць жа вядомых гульняў можа пастаянна змяняцца (памяншацца / павялічвацца);

− рытуал дакладна прымеркаваны да канкрэтнай кропкі ў прасторы і часе (хранатопу), гульня такой прывязкі не мае;

− у рытуале ўсе прысутныя – удзельнікі, у той час як у гульні вылучаюцца катэгорыі гледачоў і суддзяў;

− удзельнікі рытуала ўспрымаюць яго як праўдзівую (сакральную) рэальнасць; удзельнікі гульні ўспрымаюць яе як рэальнасць умоўную. У навуковых поглядах на паходжанне гульні пераважае меркаванне, што яна з’яўляецца аўтаномнай і не менш старажытнай формай духоўнай

культуры, чым рытуал, хоць у шэрагу выпадкаў (рытуальныя гульні), гульня можа ўяўляць сабой выраджаны, здэградаваны абрад. Паводле функцыянальна-тэматычнага і каляндарнага прынцыпу, тра-

дыцыйныя беларускія гульні можна класіфікаваць наступным чынам: Каляндарна- і сямейна-абрадавыя гульні (“ігрышчы”): − зімовыя (“Жаніцьба Цярэшкі”, “Яшчар”, “Бахар”, “Галка”, “Закрытае шыла”, “Падушачка”, “Дрэма”, “Лунёк” і інш.), што ўваходзілі ў структуру калядных святкаванняў;

− вяснавыя (“А мы ляда капалі”, “Проса”, “Мак”, “Старац”, “Жоравы”, “Тур”, “Цар”, “Перапёлка”, “Лука”), якія, як правіла, з’яўляліся часткаю абрада “Гуканне вясны” і выконваліся моладдзю ў форме разнастайных карагодаў;

− летнія і восеньскія (“Ваджэнне куста”, “Кумаванне”, “Цяцерка”, “Збіванне конскай галавы”, “Выкінь”, “Яшчар”, “Абразы”, “Пячэнне ката” і інш.);

− сямейна-абрадавыя (“Скраданне лялькі”, “Цяганне доўбні”, “Чобаты”, “Цыганы”).

− з палкамі (“Крэглі”, “Чыжык-немец”, “Пікар”, “Поп”, “Свіння”, “Клёк”, “Гуські” і інш.);

− гульні з мячом (“Салавей”, “Горад-поле”, “Вышыбайла”, “Гаротнік”, лапта, “Два агні”);

− гульні з іншымі прадметамі (“Заганяка”, качанне кола, качанне кружка, “Каменьчыкі”, “Костачкі”, “Бабкі”, “Цар, злодзей і кат”, “Трэнцік”);

− з бегам навыперадкі, лоўляю, пошукам (дагонкі, “Хустачка”, “Куткі”, “Гусі”, “Мышка”, “Пошта”, хованкі, “Шуляк”, “Шчупак”, “Крумкач” і шмат інш.);

− гульні з элементамі барацьбы і іншымі сілавымі прыёмамі (дужанне, “Перацяжкі”, “Швыргі”, “Кулачкі”, “Рэпа”, “Кароль”, “Вежа”);

− гульні, што патрабуюць назіральнасці і кемлівасці (“Плутаніца”, “Капустка”, “Зявака”, “Фанты”, “Шыла”, “Сляпы музыка”, “Вяровачка”);

− гульні з перавагаю элементаў інтэрмедыі і харэаграфіі (“Па лужкам, лужкам”, “Лянок”, “Рэдзька”, “Казёл”, “Пастух”, “Воўк”, “Канапелька”, “Крук” і інш.).

Даволі значная частка пазаабрадавых традыцыйных гульняў (хованкі, дужанне, перацяжкі, дагонкі, “Чыж”, “Пікар” і інш.) перайшлі і ў сучасную субкультуру беларускіх дзяцей.

Белорусский народный театр батлейка является одним из древнейших видов белорусского искусства, который начал развиваться в XVI века. Название "батлейка" происходит от города Вифлием (от Betleem - польское название города Вифлеема), где, согласно библейскому сказанию, родился Иисус Христос. Про связь происхождения батлейки с библейской темой свидетельствуют каноничные сюжеты постановки "Царь Ирод". Другие варианты названия этого древнего театра - вертеп, батлеемка, остмейка или жлоб.Репертуар батлеек можно было разделить на 2 жанра: "высокий" - религиозная тематика и "низкий" - сатиричные сценки из народной жизни. В связи с этими особенностями корпуса батлеек также строились по несколько разным типам. И каждое место батлеечного ящика имело свой особый символизм: с левой стороны верхнего яруса обычно находился "рай", с правой стороны нижнего яруса - "ад".Оформлению батлейки придавалось большое значение. С давних времен сохранились ее типичные особенности. Батлейка украшалась цветной бумагой, геометрическими фигурками из соломы, бумаги, резьбой, вышивкой. Сама батлейка изготавливалась из фанеры толщиной около 3мм и деревянных реек (2,5х2,5 или 3,0х3,0мм).На верхнем ярусе двухъярусной батлейки показывались библейские сюжеты, часто связанные с Рождеством. Поэтому украшение этого яруса было богатым с элементами церковной атрибутики. На задних стенках размещались иконы, звезды, кресты и композиции библейской тематики. В центре находилась высокая, обклеенная золотой бумагой, арка, в глубине которой был алтарь. По бокам были две меньшие арки, которые служили для входа и выхода кукол. Потолок был усыпан звездами из цветного стекла. Нижний ярус оформлялся как дворец Ирода – в нем проходили бытовые сцены. В центре размещался трон Ирода.Белорусская батлейка конца XIX-начала XX веков имела семейные традиции. В состав хора входили и дети и взрослые. В постановках принимал участие небольшой музыкальный ансамбль, который зачастую также состоял из членов семьи батлеечников. Использовались обычно скрипка, цимбалы, дудка, бубен, гармонь.Обычно труппа батлеечников приезжала в центр города, местечка, села и размещалась в людном месте. После кто-нибудь звал батлейку к себе домой. Батлейку ставили на стол, зажигали свечки, музыканты играли, кукловоды доставали кукол и размещали их в батлейке. Когда все было готово, спектакль начинался.Для мещан хождение с батлейкой было любительским занятием, и также средством дополнительного заработка.Вообще, представления батлейки можно поделить на 3 вида:библейско-мистериальные – сцены из библейской истории; шутки и комедийные сценки – в них находили отпечаток политические и общественные события. В них герои говорили от своего имени, чаще это имело вид монолога и раскрывало смешные стороны актеров; сценки-диалоги – это бытовые зарисовки, иногда с социальной направленностью. Что касается кукол, то они также были разных видов. На территории Беларуси наибольшее распространение получили куклы на твердом стержне. Стержень и тело куклы обычно изготавливались из мягких пород дерева, набивались ватой, тряпьем или бумагой. Размеры кукол обычно были в среднем 23-27см. Но встречались размеры и до 35см. Обычно такими делались отрицательные персонажи.Традиции батлеечного театра используются и сегодня в профессиональном сценическом и декоративно-прикладном искусстве, в постановках кукольных театров. Да и само батлеечное искусство обретает новую жизнь во все большем количестве новых батлеечных театров.

Вопрос 59. Сляды родавай арганізацыі і паганства ў побыце беларусаў.

Сельская община у белорусов называлась громадой, она объединяла жителей одной или нескольких деревень. Как и у других восточнославянских народов, главной функцией общины было совместное землепользование, а также раскладка и выполнение повинностей, улаживание семейных конфликтов, выдача безвозмездной ссуды бедным семьям в голодное время и т. п. Основные вопросы общинной жизни решались на сходах, где присутствовали только главы домохозяйств. Там же выбиралась общинная администрация— староста, сотские и десятские. Собирался сход либо на открытом воздухе, либо в корчме, которая была своеобразным общественным клубом. В своих делах община руководствовалась нормами обычного права, на его основе до XVIII в. действовал общинный, так называемый «копный», суд. Общинные отнощения, широко распространенные до середины XVII в., стали разрушаться в результате проведения в 1557 г. реформы «Устава на волоки», по которой совместное пользование пахотной землей заменялось подворным. К концу XIX — началу XX в. общинная форма землевладения сохранялась в основном на северо-востоке Белоруссии.Общинные традиции белорусов проявлялись и в других, формах взаимоотношений. Одной из лих была сябрина: родственники, а часто и просто соседи, объединяли средства и труд в каком-либо виде деятельности, например, в пчеловодстве, полученный продукт делили поровну. Широко была распространена традиция взаимопомощи при срочных хозяйственных работах— вывоз навоза, уборка урожая, строительство дома и т. п. Существовали общественные группы, объединявшиеся по полу или по возрасту: женские, собиравшиеся в зимнее время в каком-нибудь помещении на попрядки, молодежные—колядовщиков на Святки и волочебников на Пасху.На бел. Землях очень долго, вплоть до 17 века сохранялись пережитки язычества: празнование праздников Ивана Купала, Масленицы, Каляда, обряд Радуницы, Деды.

Вопрос 60 Адносіны роднасці і сваяцтва ў беларусаў.

На спецыфіку развіцця сям’і беларусаў, у прыватнасці на формы і тыпы, уплывала своеасаблівасць сацыяльна-эканамічнага і палітычнага развіцця грамадства ў розныя гістарычныя перыяды. Асноўнымі паказчыкамі форм і тыпаў беларускай сям’і з’яўляюцца:

Сем’і падзяляюцца на дзве асноўныя формы: вялікую, нераздзеленую сям’ю (у склад якой уваходзілі дзве і больш сямей, звязаныя як прамым, так і бакавым сваяцтвам, але пры ўмове вядзення агульнай гаспадаркі) і малую (простая, нуклеарная), у якой жыла шлюбная пара з дзецьмі ці без дзяцей.

Сярод нераздзеленых сямей, у сваю чаргу, быў вядомы шэраг тыпаў.

− Бацькоўскі тып сям’і падзяляўся на два падтыпы: адналінейны (калі разам з бацькамі жыў адзін жанаты сын са сваімі дзецьмі і ўнукамі) і многалінейны (калі ў сям’і бацькоў жылі некалькі жанатых сыноў).

− Брацкі тып сям’і ўтвараўся, калі пасля смерці бацькоў жанатыя браты не дзяліліся, а заставаліся жыць разам і вялі агульную гаспадарку. Брацкія сем’і былі толькі многалінейнымі. У іх жылі дзве і больш шлюбных пар. У брацкай сям’і ўсе браты былі юрыдычна раўнапраўнымі, да галавы сям’і – старэйшага брата – ставіліся з павагай і выконвалі ўсе яго распараджэнні.

Ва ўнутрысямейных адносінах значную ролю адыгрывала жанчына. Яе становішча было неаднолькавым. У бацькоўскай сям’і гаспадыняй была маці (свякруха), у брацкай – жонка старэйшага брата. Яна кіравала жанчынамі ў сям’і, вучыла іх гаспадарчым справам, размяркоўвала паміж імі працу, сачыла за парадкам у хаце, гатавала ежу, пякла хлеб і інш. У бацькоўскай сям’і нявесткі цалкам залежалі ад свякрові. Першай памочніцай гаспадыні была старэйшая нявестка. У малой сям’і жонка падпарадкоўвалася толькі мужу. Існавалі сем’і пабудаваныя на прынцыпах бакавога сваяцтва: са стрыечнымі братамі, сем’і, дзе разам з дзядзькам жылі швагры (браты жонкі ці мужыкі сясцёр). Сустракаліся нераздзеленыя сем’і з пасынкамі (няроднымі сынамі; сынамі ад папярэдняй жонкі ў адносінах да мачахі ці сыны ад папярэдняга мужа ў дачыненні да айчыма) і здольнікамі (прыёмнымі сынамі ці дочкамі, якія мелі права на частку маёмасці).

У ХІХ ст. у сельскай мясцовасці пераважалі сем’і з 6 – 10 чалавек, другое месца занялі сямейныя калектывы, якія складаліся з 2 – 5 чалавек,на трэцім – з 11 – 16 чалавек, на апошнім – сем’і з 16 і больш чалавек.Паводле дзетнасці нераздзеленыя сем’і ў сярэднім налічвалі 7 – 8 дзяцей. Падлік колькасці дзяцей у кожнай шлюбнай пары паказаў, што найбольшае распаўсюджанне мелі пары з 3 – 4 дзецьмі, крыху менш – з 5 – 6 ізначна менш – з 7 і больш дзецьмі. Пры гэтым, трэба ўлічваць, што высо-

кая нараджальнасць у беларускай вёсцы суправаджалася і высокай дзіцячай смяротнасцю (недастаткова медыцынская дапамога, нездавальняючыя санітарна-гігіенічныя ўмовы, хваробы і інш.). У некаторых сем’ях нараджалася па 19, а ў жывых заставалася 3 – 4 дзяцей. У Мінскай губерні ў 1860-х гг. на 1 тыс. навароджаных 377 паміралі не дажыўшы да 5 гадоў, у тым ліку 150 з іх не дажывалі да году. Разам з тым, дзеці лічыліся найвышэйшай каштоўнасцю ў сям’і. Бяздзетныя бацькі выклікалі ўсеагульнае спачуванне. Паводле народных уяўленняў, бяздзетнасць была “божай карай” за цяжкі грэх, здзейснены чалавекам альбо вынікам злоснага чарадзейства. Уласна перыяд дзяцінства, у адпаведнасці з традыцыяй, падзяляўся

на чатыры ўзроставыя ступені: маленства – ад араджэння да 6 – 8 гадоў; дзяцінства – ад 6 – 8 да 12 – 14 гадоў; падлеткавы ўзрост – ад 12 – 14 да 16 – 17 гадоў і юнацтва – ад 16 – 17 да 18 – 20 гадоў. Кожнай з іх адпавядалі змены ў біялагічным развіцці дзіцяці, пэўныя абавязкі яго ў сям’і і грамадстве, адносіны бацькоў і іншых членаў сям’і, а таксама сваякоў, суседзяў і гэтак далей, да дзяцей рознага полу і ўзросту.

Вялікае значэнне ў беларускім традыцыйным грамадстве надавалася выхаванню дзяцей. У аснове народнай педагогікі беларусаў былі даволі суровыя адносіны бацькоў да дзяцей, якія лічыліся не процівагай бацькоўскай любві, а наадварот, яе доказам. Пры гэтым, народная мараль адмаўляла рэзкасць і жорсткасць ва ўзаемаадносінах бацькоў і дзяцей. Не адмаўляючы фізічнага пакарання, народная педагогіка ўсё ж лічыць яго не такім эфектыўным у параўнанні з павучаннем: “Не біце вяроўкамі, навучайце гаворкамі”. Асаблівую ролю ў выхаванні выконвала маці. Можна сцвярджаць, што пяшчотная любоў маці да сваіх дзяцей – характэрная рыса ўзаемаадносін беларусаў. Такая любоў была ўласціва жанчыне з прычыны яе большай эмацыйнасці ў параўнанні з мужчынам: “Дзеці балуюцца ад матчынага блінца, а разумнеюць ад бацькоўскага дубца”. Строгасць і патрабавальнасць да дзяцей была характэрнай традыцыйнай нормай беларусаў. Так, калі здараліся бойкі паміж дзецьмі і бацькі знаходзілі, што сын “даў у адказ” або абараняў сястру ці малодшых братоў, то яны абыходзіліся заўвагамі. Калі ж, наадварот, ён быў зачыншчыкам, паводзіў сябе агрэсіўна, то яго чакала пакаранне, у тым ліку і фізічнае. Аднак, нярэдка ўмешванне дарослых у разборкі дзяцей было прычынай канфліктных сітуацый паміж суседзямі. Моладзь і нават дзеці пры сутычках з “чужакамі” вырашалі спрэчкі з дапамогай кулакоў. Падобныя сітуацыі ўзнікалі пры парушэнні межаў той ці іншай вёскі. Так, сустрэўшы ў лесе (“у грыбах” ці “ягадах”) на тэрыторыі, якая лічылася “сваёй”, “чужакоў” праганялі і маглі пабіць. Нельга было купацца, пасвіць жывёлу і гэтак далей на тэрыторыі, якая належала другой вёсцы. Звычай абараняць “сваю зямлю” трымаўся доўгі час у побыце беларусаў і спарадычна сустракаецца і зараз. Паводзіны дзяцей і іх выхаванне былі саслоўна абумоўлены. Калі вясковыя дзеці маглі праводзіць вольны час у гурце хлопчыкаў і дзяўчынак, то ў шляхецкіх сем’ях дзяўчынкі маглі гуляць толькі з дзяўчынкамі і

выключна ў межах сада, каля дома. Непрыстойнымі для дзяцей вышэйшага саслоўя лічыліся “мужыцкія гульні”, якія маглі забрудзіць адзенне. Непрыймальнымі былі гульні дваранскіх дзяцей з дзецьмі сялян ці гараджан. У выхаванні дзяцей шляхты важнае месца належала прывіццю ім добрых манер, што забяспечвала нармальнае ўваходжанне ў сваё сацыяльнае асяроддзе. Вялікая ўвага надавалася, выхаванню рэлігійнасці і богабойнасці, пачцівасці да бацькоў. Але, як і ў вясковых сем’ях, у выпадку непаслухмянства дзяцей да іх нярэдка ўжывалася фізічнае пакаранне. Разам з тым, з ранняга дзяцінства ў шляхціча выпрацоўвалі пачуццё ўласнай годнасці, гонару і любові да Бацькаўшчыны.

Важнае месца ў сістэме народнай педагогікі займала працоўнае выхаванне. У беларусаў заўсёды заахвочваўся ранні (з 5 – 6 гадоў) удзел дзяцей у працоўнай дзейнасці. Дзеці, як спадкаемцы бацькоў, па народных уяўленнях, павінны былі набыць пэўныя веды і навыкі ва ўсіх галінах жыццядзейнасці: гаспадарцы, жывёлагадоўлі, промыслах, рамёствах, кулінарыі, метэаралогіі, медыцыне і шмат інш. Адбывалася гэта эмпірычным шляхам, канкрэтным паказам розных працоўных аперацый, пасільным удзелам у іх дзяцей.

У маральна-эстэтычным выхаванні велізарную ролю адыгрывалі разнастайныя жанры народнай вусна-паэтычнай творчасці (легенды, паданні, казкі, песні, прымаўкі, прыказкі і інш.), якія змяшчалі і адлюстроўвалі найважнейшыя светапоглядныя каштоўнасці беларусаў, што выспявалі і выцвярэджваліся стагоддзямі. Такім чынам, усе прыёмы і метады народнай педагогікі былі скіраваны на выхаванне працавітага, фізічна здаровага, высокамаральнага (дабразычлівага, спагадлівага, адказнага, годнага, прыстойнага) чалавека, які стаў бы вартым прадстаўніком свайго роду ў соцыуме.

Спрадвеку сям’я была галоўным сацыяльна-грамадскім інстытутам фарміравання кожнай асобы і людской супольнасці ўвогуле. Сямейны побыт беларусаў у XIV—XVIII ст. характарызаваўся надзвычай шырокай разнастайнасцю, шматварыянтнасцю яго арганізацыі. На беларускіх землях працягвалі ўдасканальвацца практычна ўсе формы сямейных адносін, што бяруць пачатак яшчэ ў глыбокай старажытнасці, і паступова зараджаліся новыя рысы сям’і, якія адпавядалі асобным тэндэнцыям узнікаючай капіталістычнай арганізацыі грамадства. Асноўнай ячэйкай большай часткі дэмаграфічнага масіву беларускай народнасці была сялянская сям’я. Менавіта яна вызначальна адлюстроўвала стан сямейнага побыту і многіх сацыяльна-педагагічных працэсаў тагачаснага грамадства. На беларускіх землях яшчэ ў ранні феадальны перыяд з распаўсюджваннем ворыўнага земляробства з вялікіх патрыярхальных сем’яў выдзяляюцца малыя сем’і. Паступова кроўна-сваяцкія сувязі ўступаюць месца

тэрытарыяльна-абшчынным, хаця яшчэ працяглы час рэшткі першых захоўваліся ў многіх жыццѐвых сферах, асабліва ў сямейна-бытавой. Такім чынам, у разглядаемы перыяд існавалі два тыпы сем’яў:малая

(нуклеарная) сям’я, якая складалася са шлюбнай пары і яе дзяцей, і вялікая, што ўключала непасрэдных родзічаў двух-трох пакаленняў. У сваю чаргу вялікія сем’і былі таксама двух тыпаў: бацькоўская сям’я, куды ўваходзілі бацькі, дзеці і ўнукі, і брацкая сям’я, якую ўтваралі сем’і братоў, а часам і сясцѐр. Такія сем’і мелі агульную гаспадарку, непадзеленую маѐмасць і ўяўлялі сабой адну падаткавую адзінку, якая называлася дымам.

У XVI ст., з правядзеннем аграрнай рэформы і інтэнсіўным развіццём фальварачнага вядзення гаспадаркі, набіраюць сілу працэсы індывідуалізацыісялянскай сям’і, якія суправаджаліся карэннай ломкай сацыяльна-бытавыхустояў сярэднявечча і сцвярджэннем ідэй індывідуалізму.Сям’я гараджан была вельмі падобнай да сялянскай, і толькі розныхарактар вытворчасці і грамадскага жыцця абумоўліваў некаторую яеспецыфічнасць, асабліва ў сферы сямейнага побыту, хоць ён, як і самі сем’і,

быў шматварыянтным, што з’яўлялася характэрным і для іншых саслоўяў беларускага грамадства.Большую своеасаблівасць мелі сем’і беларускай шляхты, якія ў залежнасці ад маёмаснага дастатку больш або менш адрозніваліся ад сялянскіх ці гарадскіх сем’яў. Сістэма выхавання дзяцей тут

была падпарадкавана фарміраванню сацыяльна-культурнай каставасці. Сям’я была першаснай сацыяльна-эканамічнай ячэйкай феадальнага грамадства, і да таго ж на ёй у якасці адной з асноўных ляжала задача

выхавання падрастаючых пакаленняў, перадачы ім назапашанага вопыту, этнічных і сацыяльных норм, традыцый, стэрэатыпаў, светаўспрымання.

Шлюб уключаў у сябе шэраг этапаў: сватанне і агледзіны, заручыны, вянчанне і само вяселле. Урачыстасць, пышнасць вясельнага рытуалу, які працягваўся некалькі дзён, як бы сімвалізавалі пачатак будучага сямейнага шчасця, трываласці сямейных сувязей. У традыцыйным вясельнымрытуалебеларусаўзначнаемесцаадводзілася такому атрыбуту, як каравай.

Звычайна вяселле праходзіла тры дні. Нельга было гуляць вяселле ў пасты і посныя дні згодна закона Божага.Моц сямейна-шлюбнага саюзу падтрымлівалася і вельмі адмоўнымі адносінамі грамадства да нявенчанага шлюбу, да пазашлюбных сувязей і разводаў. Дзеці ад нявенчанага шлюбу былі пазбаўлены многіх грамадзянскіх правоў і звычайна папаўнялі катэгорыі ніжэйшых сацыяльных слаёў. Самай значнай падзеяй у жыцці сям’і было нараджэнне дзіцяці. Першае купанне таксама было абрадам. Існавала сістэма варожбаў аб будучым лёсе дзіцяці ў залежнасці ад яго дня нараджэння. Бабка пры купанні давала імя, а святар як правіла пагаджаўся. Звычайна святар даваў імя дзіця па каляндару. Хрэсбіны імкнуліся адсвяткаваць ў дзень царкоўнага хрышчэння. Без запрашення на гэтую ўрачыстасць ніхто не прыходзіў. Хрэсбіны ўключалі ў сябе агульнае частаванне. Усе жанчыны, што ішлі на хрэсбіны неслі з сабой прадукты.Спецыяльнай абрадавай стравай на хрэсбінах з'яўлялася бабіна каша, якую гатавала павітуха, або хросная бабка. Да найбольш важных падзей, што суправаджаліся абрадавымі дзеяннямі і завяршалі сімвалічнае далученне навароджанага да сям'і і грамады адносіліся: ачышчэнне дзіцяці пасля царкоўнага памазання, з'яўленне першага зуба, першыя крокі і першае пастрыжэнне. Колькасць дзяцей у сялянскіх сем’ях была вельмі рознай. Як мяркуюць многія даследчыкі, тыповай была сям’я, дзе мелася 3—5 дзяцей. Многія сем’і мелі і больш. Адрозненні ў сацыяльным статусе паміжсялянаміадлюстраваны і ў пахавальна-памінальнайабраднасці. Не ўсе мелі магчымасць аднолькава праводзіць сваіх блізкіх у «апошні шлях». У традыцыйным абрадзе пахавання ў сярэднія вякі цесна перапляліся язычніцкія і хрысціянскія элементы, у якіх выразна выявіўся культ продкаў.

Пахаванне (хаўтуры) уяўляла цыкл сямейных звычаяў і абрадаў, якія былі звязаны з ушанаваннем памяці нябожчыка і праводзінамі яго ў апошні шлях.. Усе этапы пахавання суправаджаліся галашэннямі, вядомымі з глыбокай старажытнасці. Яны грунтаваліся на веры ў бессмяротнасць душы, на ўяўленнях аб тым, што чалавек і пасля смерці можа дапамагаць ці шкодзіць жывым.

Асноўнай мэтай сямейнай палітыкі любой дзяржавы з’яўляецца забеспячэнне неабходных умоў для рэалізацыі сям’ёй яе эканамічнай, узнаўленчай, выхаваўчай і культурна-псіхалагічнай функцый. Падтрымка сям’і ў Рэспубліцы Беларусь з’яўляецца важным дзяржаўным прыярытэтам.

Асноўнымі напрамкамі сямейнай палітыкі нашай дзяржавы з’яўляюцца: паляпшэнне матэрыяльных умоў жыццядзейнасці сем’яў, умацаванне маральных асноў сям’і і павышэнне яе прэстыжу, аказанне ўсебаковай дапамогі сям’і ў выхаванні дзяцей, падтрымка адораных дзяцей, забеспячэнне аховы здароўя маці і дзіцяці, абарона праў непаўналетніх, прафілактыка сацыяльнага сіроцтва, узмоцненая ўвага да няпоўных і малазабяспечаных сем’яў з мэтай стварэння спрыяльных умоў для іх жыццядзейнасці, усебаковая падрыхтоўка моладзі да шлюбу і сямейнага жыцця, а таксама планавання сям’і,

прафілактыка сямейнай занядбанасці і інш. Традыцыйныя тыпы сямейных адносін беларусаў. На рубеже XIX-XX вв. у белорусов существовало несколько форм семьи. В центральных и восточных районах преобладала большая семья, отцовская или.братская, часто включавшая в себя не только родственников, но при недостатке рабочих рук и чужих людей: приемышей—мальчиков, реже девочек, взятых в семью «за сына» или «за дочь», и сдольников—взрослых, которые приходили со своим имуществом в виде земли, сельхозинвентаря, скота и т.п., их права определялись письменным или устным договором. Численность большой семьи составляла 30-50 человек, полновластным распорядителем ее имущества и внутрисемейных отношений был отец или старший брат, хотя мог собираться и семейный совет, в который входили взрослые мужчины и хозяйка.

Со второй половины XIX в. преобладающей формой семьи становится малая, число ее членов доходило до 6-9 человек, для нее характерна была большая самостоятельность членов, в том числе и женщин. Малая семья могла быть неполной, состоящей из вдовых мужчин или женщин с детьми, разведенных и их детей и т. п. Существовала и такая форма семьи, в которую входили родители и один из их сыновей со своей семьей, однако, если у родителей были только дочери, то один из зятей приходил в дом примаком; примачество было характерно и для зажиточной большой семьи.

Система терминов родства у белорусов существенного отличия от русской и украинской не имела, лишь за некоторыми исключениями. Существовал, например, термин «швагер, который имел несколько значений — муж сестры, брат жены и муж сестры жены, швагерка—сестра жены.

ЧТО ПРОИСХОДИТ, КОГДА МЫ ССОРИМСЯ Не понимая различий, существующих между мужчинами и женщинами, очень легко довести дело до ссоры...

ЧТО ПРОИСХОДИТ ВО ВЗРОСЛОЙ ЖИЗНИ? Если вы все еще «неправильно» связаны с матерью, вы избегаете отделения и независимого взрослого существования...

ЧТО И КАК ПИСАЛИ О МОДЕ В ЖУРНАЛАХ НАЧАЛА XX ВЕКА Первый номер журнала «Аполлон» за 1909 г. начинался, по сути, с программного заявления редакции журнала...

Что вызывает тренды на фондовых и товарных рынках Объяснение теории грузового поезда Первые 17 лет моих рыночных исследований сводились к попыткам вычислить, когда этот...

Не нашли то, что искали? Воспользуйтесь поиском гугл на сайте: