|
|
СтIолымэ тетурэ ар си Iэ маршынэм ⇐ ПредыдущаяСтр 4 из 4 И винтхэр быдэу согъэбыдэ, ИкIи быдэныгъэкIэрэ, икIи лъагъуныгъэкIэрэ, Уи фэеплъурэ зы бэлътоку къызэт! Ежьу: А си Катя дахэ, Иман уиIэм дызэпумыгъэкI! Уэрэдыр къыджезыIэжар Абрэдж Цацэщ, ежьухэр: Уэщро Нащхъуэ, Варий Ксенэ, Жэмкъураз Марие, Къашыргъэ Нюрэ сымэщ. Лъагъуныгъэ уэрэду а зэманым Шэрджэсми куэд щыттхауэ щытащ. Мис абыхэм ящыщ зы: 1. Банэр уи тепIэну, Пшахъуэр уи щIэдзыну, Мывэр уи пIэщхьагъми, Уэ сыныбдэкIуэнущ, ЩIалэ, щIалэ, ЩIалэ нэ къуэлэн!
2. Мы си кIэпхын цIыкIур КуситIу зэтохьэ, Мы ди Iуэхум хыхьэр Тхьэ жэнэтым кIуэнтэм, ЩIалэ, щIалэ, ЩIалэ нэ къуэлэн!
3. ЩIалэ нэ къуэлэным Трактор зэрехуэ, Зи мыIуэху зезыхуэм Лажьэр къыкIуэцIыхуэ! ЩIалэ, щIалэ, ЩIалэ нэ къуэлэн! Уэрэдыр дызыгъэтхыжар Къардэн Лидэщ, ДыщэкI Гуащэмыдэрэ Гуэндэхъу Сэратрэ ежьухэу. А зэманым ахэр Куэш-Хьэблэ къуажэм дэсахэщ. Хэку зауэшхуэм и зэманым къежьа уэрэдхэм ящыщу «НэфIыцIэ и уэрэдыр» нэхъ дахэу, и псалъэкIи и макъамэкIи гъэпса хъуауэ, гур дэзыхьэх уэрэдхэм ящыщ зыуэ щытащ. Мис абы хэт псалъэхэр япэ щIыкIэ ар къызэрежьауэ щытам хуэдэу. 1. Шыгъуэ цIыкIу мыгъуэмэ и щхьэр ещIрэ, Сэ хэт мыгъуэмэ зыхуэсщIыну? ЗызыхуэсщIымэ служит ещI мыгъуэ, уей.
2. Туфлъэ цIыкIурэ боксэ напэщ, ЦIыхубз напэмэ семыплъатэмэ, Суригъусэурэ служит сщIыну мыгъуэт, уей.
3. Самолёт мыгъуэм зыкъегъазэр, ФIыурэ слъагъумэ къимыгъазэмэ, Си насыпым зигъэзэну мыгъуэщ, уей. Уэрэдыр жызыIар а зэманым Куба къуажэм щыпсэуа Далхэ ФатIимэтщ. А уэрэд дыдэр цIыхум яхыхьа иужь, нэхъ дахэу, нэхъ кIыхьу, нэхъыфIу жаIэ хъуащ. А щытыкIэм тету уэрэдыр дагъэтхыжауэ щытащ ШэджыхьэщIэ Лолэрэ Къудей Фаризэтрэ. Мис ар: 1. Лъагъуныгъэри мыдахагъэрэ, Лъагъуныгъэри мыIеягъэ, иджы, Си псэм IэфIурэ уилъэгъуащ, иджы, уой.
2. СыкъыщIокIыри мазэм соплъырэ, СыщIохьэжыри согъуэлъыжыри, Семызэгъыурэ нэху согъэщыр, иджы, уой.
3. Пэшым сокIуэри гъуджэм соплъэрэ, Сызоплъыжыри, си фэр макIуэ, иджы, Си НэфIыцIэми сыптокIуадэ, иджы, уой.
4. Пшынэ макъыри гум сфIытохьэрэ Псэм хыхьауэрэ лъагъуныгъэри Уэ пхуэсщIатэкъэ, си НэфIыцIэ, иджы, уой.
5. Лъагъуныгъэри мыдахагъэрэ, Лъагъуныгъэри мыIеягъэ, иджы, Си псэм IэфIурэ уиэлъэгъуащ, иджы, уой. КъыкIэлъыкIуэу дызытепсэлъыхьынур «Мишэ» жыхуаIэ лъагъуныгъэ уэрэдырщ. 1.Мишэ, уи шинелыр, Мишэ, уи шинелыр, ТIэкIу зэрыпхуэкIыхьрэ уехъулIащ, Уэ уи гъащIэр кIыхьмэ, Сэ си гъащIэр кIэщIмэ, Мишэ дэзмыхьынум, сунэхъуащ.
2. Си ныбжьэгъу хъыджэбзхэр, Си ныбжьэгъу хъыджэбзхэр, Школым щызэдоджэ, сехъулIащ, Асият къызэджэу, Жылэр къызэгуэууэ, Самыгъуэтым ину сехъулIащ.
3. Си ныбжьэгъу хъыджэбзхэр, Си ныбжьэгъу хъыджэбзхэр, СтIолым щызэдотхэ, сехъулIащ, Ди тIум ди нэчыхьыр Налшык щедгъэтхауэ,
Мишэ дэрэ поездым дотIысхьэж. 4. Си ныбжьэгъу хъыджэбзхэр, Си ныбжьэгъу хъыджэбзхэр, СтIолым щызэдотхэ, сехъулIащ, КъэрэндащкIэ сытхэурэ, Конторэм сыщIэсурэ, Мишэ къэзгъуэтащи сехъулIащ - жеIэр лъагъуныгъэм итхьэкъуа хъыджэбзым. Уэрэдыр дэзыгъэтхыжар Жылэхьэж ТIатIэщ, Къудей Мэрят, Къарэжь Лимжан, Щад КIушэ, КIэмпIарэ Зое сымэ ежьухэу. А зэманым абыхэм илъэс 16-17 я ныбжьт, Курп Ищхъэрэ къуажэм щыпсэухэрт. ИщхьэмкIэ зэрыщыжытIащи, а уэрэдхэр нэхъыбэу зытеухуар зауэм кIуа зыпылъ щIалэхэр арт. Апхуэдэщ «БампIэм сехьри, Нэкъуэлэн» жыхуаIэ уэрэдыр. Мис абы хэт псалъэхэр: 1. Шынелыщхъуэри уэ пхуэкIыхьщ, Зи гъащIэри кIыхь тхуэхъунур, Армэ щIалэурэ езгъэжьащ, БампIэм сехьри, Нэкъуэлэн!
2. Шыгъуэ цIыкIури уогъэджэгу, Сэшхуэ жанри уэ бгъэджэгуу - Лейтенантурэ уежьэжащ, БампIэм сехьри, Нэкъуэлэн!
3. КIэстюм цIыкIу мыгъуэри кIапэ лалэщ, Уэ щIалэхэм уралейщ, Ямылейуэрэ услъэгъуащ, БампIэм сехьри, Нэкъуэлэн! Уэрэдыр къыджезыIар Угъурлы КIунэщ, Мурат ФатIимэт, Хьэшкъул Лидэ, Тишкэ Нюрэ сымэ ежьухэу. А зэманым ахэр ЯтIэкъуэ къуажэм дэсащ. Абыхэм жаIэу иджыри зы лъагъуныгъэ уэрэд - «Сыплъагъунти, укIуэжынт» жыхуаIэм и гугъу тщIынщ. Мыращ абы хэт псалъэхэр: 1. Пшынэ Iэпэ мыгъуэр тызогъауэ, Сигумэ къеуэр уэ къэпщIатэм, Жэщ мазэхэ мыгъуэм укъэкIуэнти, Эх, сыплъэгъун мыгъуэти укIуэжынт.
2. Си маршынэ мыгъуэр Iэрыгъадэщ. Фи деж ямыдэми, сэ сыбдокIуэ, Ямыдэххэурэ сыбдокIуасэ, Эх, фIыщэу слъагъуурэ Нэкъуэлэн!
3. Си касинкэ мыгъуэр зытызолъхьэ, Си насыпыр уэ пхэзмылъхьэм, Си псэр си IэкIэрэ хэсхыжынущ, Эх, фIыщэу слъагъуурэ Нэкъуэлэн! А зэманым уэрэд куэд ттхащ «Лъагъуныгъэм делэ уещI» жиIэу а цIэр иIэу, езы уэрэдхэри я псалъэкIи я макъамэкIи зэтемыхуэу. Абыхэм ящыщ зым и гугъу тщIащ. Мыбы хэт псалъэхэр нэгъуэщIщ. 1. Сэ сыхъыджэбз щIалэ мыгъуэти, Уэ ущIалэ делэти, Уэ къызжепIа псалъэ мыгъуэмэ Лъагъуныгъэ сигъэщIай!
2. Уи фурашкIэ цIыкIу мыгъуэри НатIэм тыбогъэсырэ, СтIолым дыбгъэдэс мыгъуэурэ Лъагъуныгъэ тщIа мыгъуи!
3. Светыр къызэщIэнэ мыгъуэмэ, Унэр къегъэнэхурэ, Зымыгъэунэхуа мыгъуэмэ ГурыгъэIуэгъуей мыгъуи!
4. - Лъагъуныгъэр сыт? - жеIэри ЗымыщIэр щIоупщIэрэ, Сэ фыкъызэупщI мыгъуэмэ, Зытетыр вжесIэн мыгъуи!
5. Пшынауэ хъыджэбз мыгъуэмэ Пшынэпсыр зыфIедзэрэ, Сигумэ укъыридзэ мыгъуэмэ, Си фэм зэредзэкIри.
6. Тракторыр къыщIэна мыгъуэмэ, Моторыр зэщIоплъэрэ. Си гур къызэщIэплъэ мыгъуэмэ, «ЗыукIыж» къызжеIэр. Уэрэдыр Дал ФатIимэт жиIэу, Испыр Рае ежьууэ магнитофонкIэ ттхыжауэ щытащ. Абыхэм илъэс 17 я ныбжьхэт, Куба щыпсэухэрт. Иджы щыгъуазэ зызыхуэтщIыну уэрэдыр и псалъэкIи и макъамэкIи лъэщу гъэпса хъуауэ, езы жызыIэхэми Iэзэу, гурэ псэкIэ жаIэу къыдолъытэ. Хъыджэбз цIыкIуиплIым зы жьэм хуэдэу щымыуэу зэдыжаIэу мы уэрэдыр дагъэтхыжащ. Мис абы хэт псалъэхэр: 1. Ефэ псори ефэркъым, Къафэ псори къафэркъым, Эх, си мыгъуэри ефэмэ, ЩIыкIэ дахэ мэхъу мыгъуэ!
2. Эх, уи шинел цIыкIури Эх, къыбдокIэрахъуэрэ, Сэ сыкIэрэхъуэжурэ Щхьэ сыкъэбгъэна мыгъуэ?
3. Данэу си бостейри Дахэурэ мэувырэ, Уи лэгъунэ дахэмэ Хэт къыщIэувэну пIэрэ?
4. Эх, си щхьэцыгъуэшхуэри ТIууэрэ зэгузохырэ, Ди деж я пщIантIэшхуэмэ Эх, сыдэмыхуэж, мыгъуэ!
5. Эх, си щхьэцыгъуэшхуэри ТIууэрэ зэгузохырэ, Эх, уи лэгъунэбжэ мыгъуэр Хэт къызэIуихыну пIэрэ? Уэрэдыр къыджезыIар ШэджыхьэщIэ Лолэ, Ирыгу Нэфилэ, Быкъыш Юлэ, Быкъыш Линэ сымэщ. А зэманым абыхэм илъэс 16-17 я ныбжьт. И псалъэкIи и макъамэкIи абы нэхърэ нэхъ лъэщыжщ адэкIэ къыщытхьыну урэдыр. Мыр хъыджэбзым и лъагъуныгъэ иныр гу къабзэкIэ къиIуатэу аращ. Мы уэрэдым нэгъуэщI зыгуэри хэлъщ, ди уэрэд жыIэкIэхэм куэдрэ къыщымыхъуу макъитIкIэ, макъ щхьэхуэ зырызкIэ цIыхуитIым зэдыжаIэ. Уэрэдыр, къыбгурыIуэ зэрыхъунумкIэ, зауэм кIуа щIалэм хуаусащ. Мис абы хэт псалъэхэр: 1. ПыIэ фIыцIэ мыгъуэр уи щыгубгъуэщ, Дуней губгъуэ мыгъуэр къызоплъыхьри ФIыщэу слъагъу мыгъуэри тезмылъагъуэ мыгъуэ, уей.
2. Самолет мыгъуэри пшэм ныхохьэ, ФIыщэу слъагъу мыгъуэри си гум къихьэм, Си щхьэр зесхьэурэ сынокIуэж мыгъуэ, уей.
3. Сэ сефа мыгъуэурэ сымычэф, Сысымаджэурэ Iей сымыхъу, Лъагъуныгъэ мыгъуэм сигъэгъуа мыгъуэщ, уей.
4. Пэшым сокIуэ мыгъуэри гъуджэм соплъэ, Сызоплъыж мыгъуэри си фэр макIуэ, ФIыщэу слъагъу мыгъуэри дэнэ кIуауэ пIэрэ, уей?
5. Си касинкэ мыгъуэр жьым зэрехьэ Лъагъуныгъэ мыгъуэм сызэрехьэ, Хэт и пщIантIэ мыгъуэм сыдихьэну пIэрэ, уей?
6. СотIысэх мыгъуэри уи гугъу сощIыр, Сотэджыж мыгъуэри согупсысэ, Согъ, соусэри сыныппоплъэ мыгъуэ, уей! Уэрэдыр дэзыгъэтхыжар Шордакъ къуажэм щыщ Тхьэмокъуэ Чэбэхъанрэ ГуащIэ Женэрэщ. Зи гугъу тщIы Хэку зауэшхуэм и лъэхъэнэм къежьауэ щытащ «Губгъуэм ит тхьэрыкъуэ», «МуIэед», нэгъуэщI лъагъуныгъэ уэрэд куэдхэри. * * * АдэкIэ зи гугъу тщIынур а илъэс хьэлъэхэм къежьауэ, жаIэу щыта гушыIэ, ауаныщI уэрэдхэрщ. Зауэ зэманым и илъэсхэр гуIэрэ нэпскIэ гъэнщIауэ, цIыхухэм я псэм бэлыхь мылъытэр телъу, хьэзабыр ягъэву ирагъэкIуэкIа пэтми, псэхугъуэ къезыт, гукъыдэж мащIэ нэхъ мыхъуми къыхэзылъхьэ уэрэдхэр зэхалъхьащ. ГъащIэр зэрыт илъэсхэр сыт хуэдизкIэ хьэлъэу, гузэвэгъуэу щыт пэтми, цIыхухэр тезыгъэу, зыгъэдыхьэшх, зыгъэгушыIэ уэрэдхэмрэ хъыбархэмрэ къемыжьэнкIэ Iэмал иIэкъым. Ар гъащIэм и хабзэщ. Аращ гъащIэр зэрызэхэлъыр, «гуфIэгъуэри гуIэгъуэри зэпыщIащ» щIыжаIэр аращ пасэрейхэм. Зауэм щхьэусыгъуэ гуэркIэ мыкIуауэ, къуажэм къыдэнауэ, хъыджэбзхэм зырамыпэсу, ауан ящIу дэс щIалэм хуаусащ «Си дуней нэху»* жыхуаIэ ауаныщI уэрэдыр. «Си дуней нэху» зэрыжаIэри ауаныщIу, щыдыхьэшхыу аращ. Мыращ абы хэт псалъэхэр: 1. Уэ сыпхуэдатэм, тIэкIу сыукIытэнти, Анэ кIэ къуагъым сыкъыкъуэкIынт, Бийм и быдапIэр зэтескъутэнти Орден къэсхьынти сыкъэкIуэжынт. Псоми ураIуэху мыгъуи, «си дуней нэху!»
2. Езыр служащэу, джэдэщым щIэсу, Маруукъуэ икIырэ гъэсын кърихыу, И нэр зэтрихым нэкIэпс къыщIэжу Апхуэдэ щауэр уи натIэ ухъу! Псоми ураIуэху мыгъуи, «си дуней нэху!»
3. ГъущI гъуэгум икIрэ гъущI гъуэгу зэпихыу, Тенджызым икIрэ хъыджэбз кърихыу, Нэр зэтрихым, нурыр къыщIихыу, Апхуэдэ щауэр си натIэ ухъу! Псоми ураIуэху мыгъуи, «си дуней нэху!» Уэрэдыр жызыIар ЯтIэкъуэ къуажэм щыщу Мурат ФатIимэрэ Хьэшкъул Лидэрэщ. Абыхэм абы щыгъуэ илъэс 17 я ныбжьт. А зэман дыдэращ «Хъыджэбз щхьэхынэм и уэрэдри» къыщежьар. Абы щыгъуэ а уэрэдыр Тхьэгъэпсэу Хъаний жиIэу, Мухьэжыр пшынэкIэ дежьууэ ттхауэ щытащ. Къыщежьари Къэбэрдейрщ, иужькIэ а уэрэдыр мыбы икIри Шэрджэсми, Адыгейми нэсащ. Ар абы къыщагъэщIэрэщIэжащ. ЗэрахъуэкIауэ, нэгъуэщIыцIи игъуэтауэ иджы ди деж къигъэзэжауэ аращ. А уэрэдыр ди деж къыщежьам «Хъыджэбз щхьэхынэр» ауан ищIу арат. Мис абы хэта псалэхэр: Янэр жьыщхьэматэу пIэрэ Матэ къызитыну пIэрэ, Щхьэлым сигъэкIуэну пIэрэ?
2. Гуащэ щхьэкIыхьыжьу пIэрэ, Пхъэхь кIыхь къызитыну пIэрэ, Псыхьэ сигъэкIуэну пIэрэ?
3. И къуэр жыIэдаIуэу пIэрэ, Янэм едэIуэну пIэрэ, «Жьыуэ тэдж» жиIэну пIэрэ?
4. Бригадирыр къаджэ мыгъуэм, Янэр къызжьэхэлъэу Лажьэ къызжиIэну пIэрэ?
5. Янэр анэ бзаджэу пIэрэ, Дякум къыдыхьэну пIэрэ, Сахэмызэгъэну пIэрэ?
6. Езыр трактористу пIэрэ, Сабын къысхуихьыну пIэрэ, ЖьыщIэ къызжиIэну пIэрэ? Мы уэрэдыр пленкэм тредгъэтхащ Тхьэгъэпсэу Хъаний жиIэу, ПщыхьэщIэ Мухьэжыр пшынэкIэ дежьууэ. АуаныщI уэрэд зыбжанэ къежьауэ жаIэу щытащ а зэманым. Фыз хуэмыхумрэ лIы щхьэхынэмрэ зэпрадзыжу жаIэу яуса гушыIэ уэрэд зыбжани ттхыжауэ щытащ, экспедицэ къыщыткIухьым. Апхуэдэ зы уэрэдщ зэщхьэгъусэ Ало ЛютIэрэ Хьэжгуащэрэ къыджаIар. 1. Сызыпылъыр мытутынафэ, Сызыпылъри чэф хъуху емыфэ, Сызыпылъыр дахащэу къофэ, Укъэфэнум мыпхуэдэу къафэ!
2. Сызыпылъыр къэфэну щIидзэм, Джэгу гъунэр зылъегъэIэскъэ, Мырамысэ ишхыну щIидзэм, ШыуаныщIэм зылъегъэIэскъэ!
3. Мэзым укIуэм, хьэм ущошынэ, Мэз джэдуми укъырахужьэ, Ди шыдыжьыр хьэм ебгъэшхынщи, Азэлыхь, дыбгъэунэхъуамэ!
4. Хадэ пщIэгъуэм хьэмфIанэр дзагуэщ, Гуэдз щIэгъуэм уи бгыр мэузрэ, Дэ абыкIэ псэуа дыхъункъым, Уэлэхьи, уизгъэкIыжынум!
5. Мэзым укIуэрэ чы къыумышэфым, Чы къэшари бжыху умыхуфым, ЩIы сэтейм бжьын зэрыщызмыщIэр Арагъэххи уи гум къысхуеуэр!
6. Жэм шыным махуэр йогъэхьыр, Трудодень къэхьын уи жагъуэщ, Дэ абыкIэ псэуа дыхъункъым, Уэлэхьи, уизгъэкIыжынум!
7. Фадафэм япэ уносыр, Укъэсыжми сыкIуэцIокъухь, жи, Уи хьэлыр зыхыумынэнум, СикIыжыну сыкъызокIуэкIкъэ!
8. Джэдыр къакъэм, джэдэщым уокIуэ, КъакIэцIари уи ныбэм макIуэ, Дэ абыкIэ псэуа дыхъункъым, Уэлэхьи, уизгъэкIыжынум!
9. Си мажьэр щхьэцым хокIуадэр, Уи бэлыхьми сикIуэдыкIынущ, Уи хьэлыр зыхыумынынум, СикIыжыну сыкъызокIуэкIкъэ!
10.Си бгырыпхым едзых и мащIэщ, НэхъыжьыфIхэм дегъэчэнджэщи Пэрыт цIыхухэм щIакхъуэ къатетхыу Колхоз хьэсэм дыздыхэгъэткъэ! А зи гугъу тщIа ауаныщI уэрэдхэм ящыщ зыщ щIалэ хуэмыхур ауан зыщI уэрэдри. Мыри а зэман дыдэм къежьауэ щытащ. 1. Уи ныбжьэгъухэр зохьэзохуэр, Ущхьэхыну ухуэмыхущ, жи, СыпхуэмейкIэ сэ си Тобэщ, уой!
2. ЛэжьакIуэбэр жьырытэджщи, Умытэджурэ жэщ уогъэхъури, СыпхуэмейкIэ сэ си Тобэщ, уой! 3. Жылэ щIалэ къакIэрыхур Жэщи махуи учэфыжьщ, жи, СыпхуэмейкIэ сэ си Тобэщ, уой!
4. Колхоз щIалэхэри йоджэ, Уэ еджахэми уащымыщи, СыпхуэмейкIэ сэ си Тобэщ, уой!
5. Уэ уи вакъэм мэкъу къилэлым Хьэблэ жэмыр уи ужь итщи, СыпхуэмейкIэ сэ си Тобэщ, уой!
6. Колхозхэтхэм ауан ящIу Уэ лэжьэкIэ зымыщIэжым СыпхуэмейкIэ сэ си Тобэщ, уой!
7. Iэщым, гъавэм емылэжьым Лажьэ Iуэхум ныхэмытым Хэт уэ псэгъуу ныбдэкIуэнур, уой!
8. Хэт уэ псэгъуу ныбдэкIуэнур, Хэт и пщащэ къыбдэкIуэнур? СыпхуэмейкIэ сэ си Тобэщ, уой! АуаныщI уэрэдхэм я гъусэу къежьауэ щытащ гушыIэ дахэ зыхэлъ уэрэд нэщхъыфIэхэри. Абыхэм цIыхухэм нэжэгужагъэ къыхалъхьэрт, гъащIэ хьэлъэр псынщIэ ящIырт, гузэвэгъуэр, зэман кIэщIкIэ нэхъ мыхъуми, ящигъэгъупщэрт. Апхуэдэщ «Сэлимэ пшынэ еуэнущ» жыхуаIэ гушыIэ уэрэд нэщхъыфIэр. Мыр жьэкIи жаIэу, пшынэми кърагъэкIыу къыдэфэу щытащ. 1. Салимэ пшынэ еуэнущ, Сэ абы сыдежьуунущ, ЕдэIуэну зыфIэмыфI фхэтым, ЩIырекIи щIыбым дрет!
2. Сэ а пшынэм сыщыдежьукIэ, Дыкъофэ, жыфIэу щIыкIейуэ зывмыщI, Нэхъыжьхэм ягу зэвмыгъабгъэу Дахэ-дахэу фыкъызэдэфэ!
3.Бостей цIыкIур зэрыджэдынэ, Бостей цIыкIур зэрыджэдынэ, Сызыпылъым и нэ цIыкIуитIыр Игъэджэгуу джэгуакIуэ къокIуэ! «Салимэ пшынэ уеуэнущ!» жыхуаIэ уэрэдыр дэзыгъэтхыжар Куба къуажэм щыщ Дал ФатIимэтщ, пшынэм еуар Машэжь Салимэщ. А зэманым къежьа гушыIэ уэрэдхэм ящыщщ «Хъыджэбз гушыIэ уэрэд» жыхуаIэр. Мыбы и псалъэхэр зытхар КIыщокъуэ Алимщ. 1. Жьыбгъэр мащIэу удзым йоIущащэ, Къохъу пщыхьэщхьэр, жьыбгъэр щIыIэ мэхъу, ИIэт, ди хъыджэбзхэ, дэри дывгъэпIащIэт, Ди IэнатIэм нобэ щIыдогъэгъу!
2. ДощIэ, дощIэ, уэ пщыхьэщхьэ хъумэ, Жыг щIагъ щхъуантIэм укIуэрейуэ къэбублащ, Сыт а жыгыр пщащэм уэри зыхуэпхъумэр? Хэт нэкIущхьэр плъыжьурэ зыхуэблар?
3. Си ныбжьэгъухэ, жагъуэу фогушыIэ, Сэ пщыхьэщхьэм хадэм сыт щысщIар? ФIыуэрэ слъагъур икъукIэ жыжьэ дыдэ щыIэщ, Ди бригадэм хэтмэ, фэри фщIэнт! 4. ДощIэ, дощIэ, махуэм ар мэлажьэ, Жэщ зэрыхъуу хадэм ар къимыкI, Ар пщыхьэщхьэм щэхуу къодэхащIэм, Iуэху щыблэжькIэ дыпщIыхьэн тлъэмыкI. «Хъыджэбз гушыIэ уэрэдыр» уэрэдыр ттхыжауэ щытащ БищIо Дыжьын къыхидзэу, Нат Музэ, БищIо МицкIэ, Тэхъу Розэ, Бэрау Хьэтэхъан, ХьэщIэлI Нэлжан, Мэремкъул Лаушэ сымэ ежьухэу. А зэманым абыхэм илъэс 17-18 я ныбжьхэт, езыхэри Старэ Урыху къуажэм щыпсэухэрт. Хэку зауэшхуэм и лъэхъэнэм къежьауэ, жаIэу щыта уэрэдхэм а зэманым икъукIэ мыхьэнэшхуэ яIащ. ЦIыхухъухэр зауэм Iуту, унэ лэжьыгъэри губгъуэ лэжьыгъэри цIыхубзхэм я пщэм дэхуауэ, жэщ–махуэ ямыIэу щылэжьа илъэсхэм тегъэупIэу, тезыгъэгушхуэу яIар а уэрэдхэрщ. Ди нобэми абыхэм я мыхьэнэр кIуэдакъым, абыхэм къагъэлъэгъуэж ахэр щауса зэманыр зыхуэдэу щытар. А уэрэдхэр ди лъэпкъ культурэм и фIыгъуэхэм щыщ зы Iыхьэщ. ФIыщIэ ин яхудощI а зэманым ахэр къыджезыIэу дэзыгъэтхыжахэм, ахэр мыхъуам, а уэрэдхэр кIуэдыжынут.
Радионэтын, «Хэку зауэшхуэм и лъэхъэнэм къежьа уэрэдхэр», сентябрым и 8, 22, 29, 1977 гъэ.
ДИ ЛЪЭХЪЭНЭМ И УЭРЭДХЭР
Гуманитарнэ къэхутэныгъэхэмкIэ Къэбэрдей-Балъкъэр институтым IуэрыIуатэмкIэ и отделым «Адыгэ уэрэдхэмрэ пшыналъэхэмрэ» я фIэщыгъэцIэу тхылъышхуий игъэхьэзыращ, уэрэдхэм нотэхэр ящIыгъужрэ я псалъэхэр урысыбзэкIэ зэдзэкIыжауэ. Абы щыщу тхылъиплIыр дунейм къызэрытехьэрэ илъэс зыбжанэ мэхъу, абыхэм ящыщу иужьрей тхылъыр дунейм къыщытехьар 1990 гъэрщ. А зэман лъандэрэ абы къыкIэлъыкIуэ тхылъитIыр Москва дэлъщ, къыдамыгъэкIыу. КъыщIыдэмыкIым и щхьэусыгъуэр зыми ищIэркъым. Ахэр псори адыгэ лъэпкъым - къэбэрдейхэм, бжьэдыгъухэм, шапсыгъхэм, абазэхэхэм, абазэхэм, беслъэнейхэм, кIэмыргуейхэм, шэрджэсхэм - и гъащIэм и кIуэцIкIэ зэхалъхьа уэрэдыжьхэрщ, абыхэм я гъащIэр, я къекIуэкIыкIар, я тхыдэр, я макъыр, я бзэр къэзыгъэлъэгъуэж уэрэдхэщ. Ауэ а тхылъ гупым я кIэухыу ди зэманым и уэрэдхэри 303-рэ хъууэ дгъэхьэзырауэ институтым щIэлъщ. «Ди зэманым и уэрэдхэр» жытIэу абыхэм щIафIэтщари, ахэр Совет лъэхъэнэм къежьахэщи, аращ. Пасэрей уэрэдхэм емыщхьу щIыщытар абыхэм нэмыщI купщIэрэ нэмыщI гъэпсэкIэрэ яIэ хъуащи аращ, нэхъ пасэм яусахэм елъытауэ. Мис а зэхъуэкIыныгъэу ди зэманым и уэрэдхэм ягъуэта щытыкIэм дыщытепсэлъыхьыну аращ мы ди тхыгъэм. Дэтхэнэ зэхэтыкIэми езым и ухуэкIэ иIэжщ, езыр щыщыIэ зэманым ещхьыжу… Дэтхэнэ обществэми езым и уэрэд зэхелъхьэ, къегъэщI. Уэрэдыр зэманым быдэу епхауэ къожьэ. Щхьэж и классыр, и обществэр и уэрэдхэмкIэ егъэбжьыфIэ, егъэбыдэ. Езым и зэхэтыкIэр егъэбжьыфIэри и бийр еуб. Граждан зауэм и зэманым, псоми зэрытщIэщи, зэрымыукIынкIэ Iэмал имыIэу гупитI зэпэувауэ щытащ: плъыжьхэмрэ хужьхэмрэ. Дунейр зэхъуэкIын хуейуэ зэманым къыщигъэувам, Къалмыкъ БетIалрэ Къатхъэн Назиррэ зы лъэныкъуэу, Серебряков (Даутокъуэ Заурбэч) нэгъуэщI зы лъэныкъуэу щызэпэувам, зэрызэзауэ Iэщэм нэмыщIауэ, уэрэди къагъэсэбэпыну мурад ящIауэ, мы уэрэдыр Серебряков и дзэм хуаусауэ щытащ: Ей, дуней, уэр Къатхъэн Назирмэ, уей, Рэ ией, уэр бэсяк зэрешэрэ, МыдыкIэрэ лIыхъухэр тхузезышэри, рэ ией, Уей, дуней, Сэрэбриковщ. Уей, дуней, уэр Къатхъэнхэ я унэри, уей, Рэ ией, топкIэрэ якъутэ. КIэрэфхэ фи дыщэ Iэлъынри, рэ ией, Къалмыкъыжьмэ щхьэ евгъэкъута? Мы уэрэдыр къыджезыIэжар Акъбащ Ипщэ къуажэм щыщ КIэрэф Шумэхъанщ, къыджиIэжыфари мы едзыгъуитI къудейращ. Совет властыр къэува нэужь, уэрэдым табу тралъхьэри, жрамыгъэIэурэ ящыгъупщэжауэ щытащ. Уэрэдыр къыщежьа зэманыр къигъэлъагъуэу и макъамэр марш зэхэлъыкIэ ритмэм итщ. Пасэрей уэрэдыжьхэм хуэдэу гуп уэрэду, ежьу иIэу щымыт щхьэкIэ, къыбгурыIуэ зэрыхъунумкIэ, шуудзэм хэт зым къыхидзэрэ япэ сатыритIыр жиIэу, ещанэ, еплIанэ сатырхэр дзэм псоми жаIэу щытагъэнущ. Серебряков и шуудзэм хэкур яубыдауэ, дыгъужь хьэщхьэрыIуэм хуэдэу захущыхьу, къуажэм къыдэнауэ дэс большевикыу ягъуэтым я щхьэр палъэу, къэрэхьэлъкъым Iэщэрэ ахъшэкIэ тезырышхуэ тралъхьауэ щатхьэлэ лъэхъэнэм дымыцIыху, нобэми зи цIэр дымыщIэ зыгуэрым къэрэхьэлъкъыдзэм щытхъуу уэрэд урысыбзэкIэ зэхилъхьауэ щыIэщ. Плъыжьхэр текIуэу псэууэ къэна хужьхэр хэкум щикIыжым, лIакъуэлIэш хэкум икIыжхэм ящыщ гуэрым игъэделауэ щыта хъыджэбзым мы уэрэдыр иусауэ щытащ: 1. Си шылэхъар мыгъуэри Сом мин и уасэт. Сом минищэ уасэри Уэзгъэкъута мыгъуэт сэ. 2. Уи пулемет мыгъуэри ШыплIэкIэ зохьэ, Сэ уи шым сихьыну щытмэ, Сыкъыумыгъанэ мыгъуэ Хужьхэр дэжыжа нэужь, мыдэкIэ тепщэныгъэр зыубыдахэм ящыщ зыгуэрым «къыздэкIуэ» жиIэу къыщIэкIынти, лIакъуэлIэш хъыджэбзым ар Iумпэм ищIу мы едзыгъуэр щIигъужащ: Уи шыгъуэ цIыкIу мыгъуэри ТхьэкIумэ ныкъуэт, Зинэкъуэм и къуэ мыгъуэм, КъыздэкIуэ жеIэ, мыгъуэр сэ. А зэман дыдэм Гугухэ Дотэху, Кушмэзыкъуей къуажэм щыщым, и тыкуэнышхуэмрэ и вальцовкэ щхьэлышхуэмрэ зэхуищIщ, и фитон лъагэшхуэм итIысхьэри Новороссийск кIуэуэ хэкум икIыжынухэм яхыхьэри, пщы–уэркъ гупым я гъусэу хэкум икIыжащ, езыр абыхэм зыкIи ящымыщ пэтми, и мылъкум тешыныхьри. МыдэкIэ къэна и щхьэгъусэ Быхьэтрэ и шыпхъу Муслъимэтрэ мы уэрэдыр яусащ. 1. ИпщэкIэ сыдэплъеямэ, Коммунэхэр пшагъуэ гуэрэнмэ. Дотэхур шу гуэрэнышхуэу КубанскIэм екIуэкIыжа мыгъуэщ, уей!
2. Дыщэурэ си Iэлъын дахэр Iэрызохри куэщIым изодзэ, Дотэхур си гум къыридзэмэ, Си фэ дахэм зызэредзэкI мыгъуэ, уей!
3. Хужь-хужьурэ си бостей хужьыр, жи, ЩIы фIыцIэжьым нытызолъафэри, Дотэхум къысхуилъэфахэри КIэмунистхэм ялъэфыжа мыгъуэщ, уей!
4. ВальцовкIэурэ мы ди щхьэлышхуэри Вабдзэ куэдым ягъэкIэрахъуэ, КIэдетхэр къэкIэрэхъуэжтэмэ, Дотэхури къыдыхьэжыну мыгъуэт, уей!
5. Лакированэурэ си туфлъэ цIыкIур, жи, Еу мыгъуэ, лъэдакъэ лъагэщ. МыдэкIэ фитон лъагэжь мыгъуэм Дотэхур ису диша мыгъуэщ, уей!
6. Жэзурэ си сэмэварыр Бахъаем къызэгуеудри, Си гущхьэр зэгуэмыудурэ Дотэхур фэ къысхуэфшэж, мыгъуэ, уей! Зэнысэ-зэпщыпхъум яуса уэрэдыр Адыгейм къыщежьа «Мэремыкъуэм и уэрэд» макъамэм иралъхьащ, зэхъуэкIыныгъэ куэд имыIэу. Ар пшынауэхэм къапхъуатэри къафэ ящIащ, адыгэ лъэпкъ псоми ягъэзащIэу, абы къыдэфэу щIадзащ. Ар хамэ хэку щыпсэу адыгэхэм я дежи нэсащ. Иджыри «Дотэху и къафэкIэ» еджэу а къафэ дахэр ди дежи, хамэ хэкухэми щагъэзащIэ, къыдофэ. Совет властыр къэуври, революцэм хэта шуудзэм къагъэзэжащ. Мис абыхэм къыздахьащ мы гушыIэ уэрэд цIыкIур: 1. Къундузхъаныр си цIэ лъапIэт, Си щхьэр лъапIэу сыдэсат, Сыщыдэсым зэзмыпэсхэм Самыдэжу сежьэжащ.
2. Добрашаным фи псыкъуийм, ГъущI трубар ирадзых, Хъыджэбз дахэм сыхуэзати, Едзыхыгъуэр фIэмэщIащ.
3. И пхъум и анэр къазшырыхъуэт, И къаз шырхэр фIэкIуэдащ, И къаз шырхэр къилъыхъуэжурэ, Ипхъу дахэр фIэкIуэсащ.
4. Балиищэм сыхуэзат, «Балий щэху!» - къызжиIат, Хъыджэбз дахэм сыхуэзати, «Щэхуу къакIуэ!» - къызжиIащ. 1925 гъэхэм къуажэхэм планировкэ щащIу, щIы лей унапIэу зыIыгъхэм къыIахыу, псоми зэхуэдэу гектар ныкъуэ зырыз ирату щIадзащ. Абы нэмыщIауэ къуажэшхуэхэр зэхагъэIэпхъукIрэ, щIы IэнэщIхэм ягъэIэпхъуэу хуежьащ. Япэ щIыкIэ Iэпхъуэну зезыгъэтхахэр сом мин зырызкIэ къагъэгугъащ. Ахъшэр лъапIэт, а сом минымкIэ здэIэпхъуэм лъапсэ щаухуэфынут. Дохъушыкъуей дэIэпхъукIыу Хъыу псы цIыкIум и Iуфэм Iэпхъуэнхэу зыкъомым зрагъэтхащ. Ауэ сом мин къызэрагъэгугъауэ щытари кърамытыжу, езыхэри зыщIэгупсысыжри, мэзыжьым кIуэуэ хэтIысхьэну ямыдэж щыхъум, залымыгъэкIэ хагъэзыхь хъуащ. Абы щыгъуэ яусащ «ХъыуакIуэм я уэрэдыр»: 1. Дохъушыкъуейм фэ фи садышхуэр Крепосту къывогъэщIыхьри, ХъыуакIуэм дэ ди унапIэр Мэзыжьу къегъэщIыхьащ.
2. Дохъушыкъуейм фи чэмиссарыр, Ара, IэщIыбкIэ матхэ, Хъыу дыкIуэну зыщедгъэтхами, Сом минкIэрэ дагъэгугъат. Мы куплетитIырщ а уэрэдым щыщу сэ сщIэжыр, а уэрэдыр щаусам сэ сыцIыкIуащ. «Фи садышхуэр крепосту къывогъэщIыхь» жыхуиIэр Къудащ Елбэздыкъуэ и щIапIэ крепосту къригъэщIыхьауэ щытарщ. Абы щIэлът и адэ-анэм я хьэдэр, ар иджы псори зэхакъутащ, жыгхэр жьы хъури нэхъыбэр гъужащ. Мэкъумэш техникумым я унэ иращIыхьри, еджапIэ къыщызэIуахащ. «Дохъушыкъуейм фи чэмиссарыр» жыхуиIэр Шэвлокъуэ Жэбагъыщ. Ар абы щыгъуэ Аруан районым чэмиссару исащ, районыр Дохъушыкъуей дэту Къудащым и унэм щIэсахэщ. «Дотэху и уэрэдыр» къафэ зэращIам ещхьыркъабзэу, «ХъыуакIуэм и уэрэдри» пшынауэхэм къапхъуатэри къафэ ящIащ, куэду къафэ дахэ къищIыкIащ, дэнэ лъэныкъуэкIи цIэ зэтемыхуэ иIэу щагъэзащIэу щIадзащ. А къафэм аушыджэрдэсхэр «Аушыджэр къафэкIэ» еджащ, шэрджэсхэм «Алащэр йозгъэфыжащ» фIащащ. А къафэм и вариант 20–м щIигъу ттхауэ къэхутакIуэ институтым щIэлъщ. «Адыгэ къызэрыфэ музыкэхэр» зыфIэтщу дгъэхьэзыра, нотэкIэ ттхыжа тхылъым а вариантхэр псори итщ. ИужькIэ «Кабардинка» къэфакIуэ ансамблым «Уэркъ къафэ» зыфIащыжар «ХъыуакIуэм я уэрэдым» къытращIыкIа къафэ дахэращ. ВластыщIэм и гъусэу абы и хъумакIуэ ГПУ-р къежьащ, властыщIэр, тэкIунитIэ нэхъ мыхъуми, зигу иримыхьу шэч зыхуащIахэр ягъэтIысу, яукIыу щIадзащ. Абы иужьым кIэщIу иту «Одиночкэм сисщ» уэрэдыр къежьащ. Ар дэнэкIи щыжаIэу щIадзащ «Одиночкэ кIуэцIыр лъыпскIэ къизлыкIащ» жиIэу хэтт а уэрэдым. Уэрэдыр ГПУ-м жрамыгъэIэурэ псынщIэу кIуэдыжащ. Совет властыр уври куэд дэмыкIыу «Тэрч большевикхэм я уэрэдыр» къежьащ. Ар зэрыхъуар мыращ: Джылахъстэнейм, Инарыкъуей къуажэм Лыкъуэжьхэ я хьэщIэщыжьым властыр къэзыхьыжа большевикхэр ефэу щызэхэст. Абы яхэхуауэ Хамэ Iилэ жари гушыIэрей, IуэрыIуэдз гуэр яхэст. Бэгъэтыр Iэхьмэдхъан лулэ гъэщIэрэщIакIэ тутын ефэрт. Абы и лулэм Хамэ Iилэр ехъуэпсащ. Iилэ лулэм зэреджэр «къулътыкъут». - Уи къулътыкъум сехъуэпсащи, къызэт! - жиIэри Iилэр Бэгъэтыр Iэхьмэдхъаным елъэIуащ. - Си къулътыкъури уэстынщ, шы дэгъуи нытеслъхьэнщ, революцэм хэта большевикхэм уэрэд тхуэуси, - жиIащ Iэхьмэдхъан. Iилэ ищIэрт революцэм хэт сыт хуэдэу хэтами. Арати, Хамэ Iилэ «Тэрч большевикхэм я уэрэдыр» иусащ. А уэрэдыр мыращ: 1. Гугъуехьым ныщIапIыкIахэм Мы махуэхэм замыгъэхьэкъуэ, Къуажэпщыр зытеса шыжьым И щхьэ тIэкIур хуагъэуназэ. Уо, уо, уореда, властыр Тхьэм тхуигъэпсэу!
2. Къэрэшейхэ фи Хьэжумарри, Уей, дуней, лIыхъухэм я пашэщ. Шу гупыр тхуэзыгъэгъуар Бэгъэтырхэ фи Iэхьмэдхъанщ. Уо, уо, уореда, Iэхьмэдхъан Тхьэм тхуигъэпсэу!
3. Бэгъэтырхэ фи шы гъуабжэжьыр, Уей, дуней, жагъэм хуэмахуэт, МыдэкIэ зи лIыгъэр нахуэр Бэгъэтырхэ фи Iэхьмэдхъанщ! Уо, уо, уореда, Iэхьмэдхъан Тхьэм тхуигъэпсэу!
4. Бэгъэтырхэ фи пылимотыр Нэсрэн щывогъэлъагъуэ, Хьэжумар щытлъагъужам, Ди адэ-ди анэр къэтэджыжат. Уо, уо, уореда, Хьэжумар Тхьэм тхуигъэпсэу!
5. КIыщ Лыгуэ и саур уанэм Шыбгхэри нырегъэухуэ, Къуршыщхьэм дыщрахуам, ГуащIокъуэм фIыщIэ къихьат. Уо, уо, уореда, ГуащIокъуэр Тхьэм тхуигъэпсэу!
6. Къуэкъуэжьу зи уз кIуэдынымэ, Тутнакъхэр кърегъэутIыпщыр, Назирыр къыщысыжам Дэ ди бзэр къиутIыпщыжат. Уо, уо, уореда, Назир Тхьэм тхуигъэпсэу!
7. Къатхъэнхэ фэ фи Назирымэ, Границэм андез къыщещтэ, Налшык къалэр къэзыщтэжар Къатхъэнхэ фэ фи Назирщ. Уо, уо, уореда, Назир Тхьэм тхуигъэпсэу!
8. Хьэбалэ и пащIэкIитIым А махуэм зыкърегъасэ, Псыхуабэ къызэрысыжу Зауэшхуэр къызэхеублэ, Уо, уо, уореда, Хьэбалэ Тхьэм тхуигъэпсэу!
9. Астемырхэ фи пщышхуэжь къомыр Хьэуазэм тхущIэзыгъэс, Астемырхэ фи гуащэжь къомыр ЛъэIуакIуэ тхудэзыгъэкI. Уо, уо, уореда, Хьэбалэ Тхьэм тхуигъэпсэу! Уэрэдыр цIыхубэм япхъуатэри дэнэкIи щыжаIэу щIадзащ. Ауэ Iэхьмэдхъан Iилэр къызэригъэгугъа шымрэ къулътыкъумрэ иритыну пIащIэртэкъым. Апхуэдэу щыхъум, Iилэм уэрэдым мыр хилъхьащ: 11. Уэредэ, КъызларкIэ уокIуэри, Куэпкъыщхьэм шэр къыхогъасэ, Хамэ и къуэр зытесын шы щхьэкIэ Ныбжьэгъухэм зыхагъэхьэжкъым. Уэрэдыр Къалмыкъым деж нэсащ, ауэ властыр къэзыхьыжауэ уэрэдым хэтхэм езыр яхэттэкъым. Ар абы къыпхуидэнт? Уэрэдыр езыгъэуса Iэхьмэдхъани абы и гъуса Къэрэшей Хьэжумари «цIыхубэм я бий» яфIищри игъэтIысри иригъэукIащ. Уэрэдыр зыуса Iилэ ягъэтIысынкIэ шынэри, уэрэдым мыпхуэдэу хилъхьэжащ: 12. Лыкъуэжьхэ я хьэщIэщыжьым КъулътыкъукIэ сыщогъэгугъэ, Народыр зэрыгугъауэ Бэгъэтырыр укъыщIэкIакъым. Зэманыр йокIуэкI, гъащIэр ипэкIэ макIуэ. Революцэ нэужьым цIыхум зыкъащIэжащ, псэуныгъэм гу хуащIыжащ. Япэ лъагъуныгъэ уэрэду къежьауэ дэ тщIэр «Нэкъуэлэн» уэрэдыращ. Мы уэрэд цIыкIур къежьащ 1930 гъэхэм икIи псоми ягу ирихьауэ жаIэу щIадзащ: 1. Шылэхъарыр жьым стрех, Си фэ дахэр уэ степхащ, Мыдэ къакIуэ, Нэкъуэлэн, уей!
2. Шылэхъарыр мыджэмыпцIэщ, Иджырей пщащэхэм уагъэпцIэнущ, Уеплъыжыпэмэ, пудрэ напIэхэщ, уей!
3. Куэбжэ хъарыр зэIузох, Уэрамышхуэм сыныдохьэ, Нэкъуэлэныр тезмылъагъуэ, уей!
4. Шыгъуэ цIыкIур лъэхъулъэущщ. Нани дади схуэвущий, СызэгуакIуэм сыратыну, уей! ИужькIэ мы уэрэдым и макъамэм ЩоджэнцIыкIу Алий езым и псалъэ щIилъхьэри къытригъэдзауэ щытащ. 1930 гъэхэм Къэжэр Индрис и пшынэр иIыгъыу радиом къыIутIысхьащ, езым иусыжа уэрэдхэм и пшынэмкIэ дежьуужу къыжиIэу. Япэу пшынэмкIэ дежьууэ уэрэд жызыIэу щIэзыдзари, а уэрэд жыIэкIэр къыхэзылъхьари Къэжэр Индрисщ. Япэу абы иусахэм ящыщщ «Къэрэхьэлъкъ» уэрэдыр. Мыбы Къалмыкъыр зэрыхэтым щхьэкIэ, гимн папщIэу махуэ щIагъуэ дэмыкIыурэ радиокIэ къатырт: 1. Маржэ, маржэ, къэрэхьэлъкъ, Дунеишхуэри къытхуэнащ, Дэ ди къуэшхэу дяпэм итхэм Я щIэныгъэми фегупсыс. Пщыжь-уэркъыжьхэу пщэм дэсахэр Мащэ кIыфIым щыдгъэхуащ. Къэрэхьэлъкъми «уэху» жыдоIэри, ДунеищIэм дытехьащ.
2. Хьэм дыпащIурэ зэман бзаджэм Дэ джатэпэкIэ дыкъыхашт, ШупэхутэкIэ дызезышэри Къалмыкъ и къуэу ди БетIалт. 3. Маржэ, маржэ, къэрэхьэлъкъ, Мы щIэныгъэми фегупсыс, Ди сабийхэр тхуагъэсэнущи, Мы школышхуэри тхузэIуах.
4. Ди биижьхэу къуагъым къуэтхэр Я нэр къижурэ къытхукъуоплъ, Ди лъыр къэплъурэ дебэнынкIэрэ Псалъэ дотри, ди БетIал! Ауэрэ лъагъуныгъэ уэрэд цIыкIухэр къежьэ хъуащ, зым я ужьым зыр иту. Абы щыгъуэ къежьащ «Нэдахэ и уэрэдыр». Мы уэрэд цIыкIур къыщежьар Зэрэгъыж къуажэрщ. Зыхуаусар тщIэ щхьэкIэ, зыусар тщIэркъым. Зыхуаусам и цIэр къидмыIуэмэ нэхъыфIщ, и жагъуэ дымыщIын щхьэкIэ: 1. Гъатхэ удз дахэр къызэдогъагъэ, Мыгъэрей бжьыхьэр гъынкIэ согъакIуэ, «Нэдахэ» жыпIэурэ сыдэпхьэхащ.
2. Джэгум сыщыпшэкIэ «си шыпхъу» къызжоIэ. СыкъыщыпшэжкIэ «сыпшэну» жоIэ, «Нэдахэ» жыпIэурэ сыдэпхьэхащ.
3. Си Iэлъын цIыкIури си IэрыIуантIэщ, Уи нэ цIыкIуитIыр дыщэ IуэнтIа мыгъуэт, «Нэдахэ» жыпIэурэ сыдэпхьэхат. 4. Гъатхэ удз дахэр къызэдогъагъэ, Сэ сыбдэгъагъэу, сэ сыбдэтIэпIу, СыбдэщIэращIэурэ гъащIэр бдэсхьынт! ИужькIэ «Юрэ и уэрэдкIэ» еджэу къежьауэ щытахэм ящыщу япэ дыдэ яуса уэрэд цIыкIур мыбдежым къыщыдмыхьу хъунукъым, сыту жыпIэмэ мы уэрэд цIыкIур Хэку зауэшхуэм и пэкIэ къежьащ, «Юрэ и уэрэд» циклым щыщу япэ дыдэ къежьари мыращ. Мыр япэ дыдэ жызыIэу зэхэсхар Балъкъыз Тамарэщ, 1936 гъэм. Къызэрыхъу хабзэу, уэрэдыр зыусари зыхуаусари щэхущ, зыми ищIэркъым: 1. Адэ жыжьэу къаплъэм Сумышэну жаIэ, «Уэ сэ сумышэнумэ, Щхьэ сыдэпхьэха?» - жызори къызогъэлъэлъэх.
2. «Юрэ удэмыкIуэ», - жери Мамэ къысхуегъакIуэ, «УщыдэкIуа гъащIэр Уигу къысхуэгъэкIыж», - жызори хущIызогъэхьэж.
3. «Юрэ уздэкIуэнур?» - жери Мамэ къысхуеубыр, Минрэ иубами, Юрэ хуэдэ малъхъэ, тхьэ, имыгъуэтын! Абы нэмыщIауэ, Хэку зауэшхуэм ипэ къихуэу лъагъуныгъэ уэрэд цIыкIу зытхух къежьауэ щIалэгъуалэм жаIэу щытащ. Ахэр нэхъыбэу зытеухуауэ щытар ягъэделэу хыфIадзэжа хъыджэбзхэм я тхьэусыхафэт. Дэтхэнэм и цIэр къипIуэн. ИтIанэ Хэку зауэшхуэр къэхъеящ. ИлъэсиплI енкIэ екIуэкIа лъыгъажэм куэд хэкIуэдащ, куэдым нэщхъеягъуэ куэд къахуихьащ. Абыхэм ятеухуауэ гъыбзэ куэд къежьащ. Хэку зауэшхуэм щыгъуэ яуса уэрэдхэм дэ зэгуэрым дытепсэлъыхьауэ щытащи, абыхэм я гугъу иджы тщIыжынкъым. Мыдрейуэ, ди нобэм ягъэзащIэ лъагъуныгъэ уэрэд зыбжанэ мы тхыгъэм дыщIыдогъу. Абыхэм ящыщ куэдыр ди уэрэджыIакIуэ хъыджэбзхэм ягъэзащIэ, адрейхэр ди нобэми цIыхубэм яхэлъу ягъэзащIэ. Ахэр псори къэбэрдей-шэрджэс уэрэдхэщ. Шэрджэс уэрэдхэр къыщIэтхьыр ахэр къэбэрдейхэми зэрыжаIэрщ. Мы уэрэдхэр я купщIэкIэ псори зэщхьщ, псори лъагъуныгъэ уэрэдщ, ауэ я макъамэхэм зэщхьу, зэтехуэу зыри яхэткъым. Гугъущ уэрэдым и дахагъэр псалъэкIэ къэбгъэлъэгъуэну. Уэрэдыр уэрэд зыщIыр и псалъэ къудейркъым, атIэ и макъамэм и дахагъэр къыхэтыжмэщ. Мы тхыгъэм зи гугъу щытщI уэрэдхэми, адрей уэрэду дызытепсэлъыхьахэми, я макъамэхэр псори зэмыфэгъущ, псори гумрэ псэмрэ дэзыхьэх адыгэ макъамэ дыдэхэщ. А уэрэдхэр зыусахэри зыхуаусахэри ди дежкIи, псоми я дежкIи щэхущ, ар зыми ищIэркъым. Дауи, зыгуэрым иримыгъэжьа уэрэд щыIэкъым, ауэ зы сатыр е зы едзыгъуэ зыгуэрым иригъэжьамэ, ар цIыхум зэрахыхьэу, щхьэж зыхуейр хилъхьэурэ, къетхъунщIауэм-нетхъунщIауэурэ уэрэд дахэу ягъэпса мэхъу. Аращ ахэр зыусар щIэдмыщIэр, аращ а уэрэдхэр цIыхубэм яй зыщIыр. «Юрэ и уэрэдхэм» щхьэкIэ, ищхьэкIэ къызэрыхэдгъэщащи, псалъэ зытIущ жыдмыIэу хъунукъым. КъыжытIакIэщ «Юрэ и уэрэд» цIыкIу зауэм и пэкIэ къежьауэ зэрыщытар. Ауэ зауэ нэужьым адыгэ хэку псоми я псалъэкIи, я макъамэкIи зэтемыхуэу, дэнэ лъэныкъуэкъуэкIи «Юрэ и уэрэд» къыщежьащ. Ди нобэми уэрэдхэм ящыщу «Юрэ и уэрэдхэм» нэхъ увыпIэшхуэ щаубыд, ахэр куэд мэхъу. Абы щыгъуэми, а уэрэдхэр зыхуауса Юрэ къомым щыщу зыми зыри уигъэлъагъуфынукъым. Зи гугъу тщIы уэрэдхэр экспедицэ дыщыкIуа лъэхъэнэхэм зыхуэтхьэсыжауэ институтым щIэлъщ. Аращи, мы тхыгъэм къыщытхьа ди нобэрей урэдхэм я псалъэхэр зэзыгъэщIэнур хуитщ. А уэрэдхэр жызыIэ уэрэджыIакIуэхэм я цIэхэр итыжщ, ахэр магнитофонкIэ дэзыгъэтхахэм я цIэхэмрэ щыпсэу къуажэхэмрэ итщ. Абы нэмыщIауэ, мы ди нобэрей уэрэдхэм къагъэлъагъуэ ахэр пасэрей уэрэдыжьхэу ежьу зыщIэту яусу щытахэм зыкIи зэремыщхьыжыр. Пасэрей уэрэдыжьхэр гуп уэрэду, гупым жаIэн хуейуэ яусу, зым къыхидзэрэ адрейхэр ежьууэ жаIэн хуейуэ щытамэ, иджырей уэрэдхэр щхьэ закъуэм жиIэн хуейуэ яусу е пшынэ и гъусэу жыIэн хуейуэ аращ. Едзыгъуэхэр зэхэлъщ сатырищу е сатыриплIу. Ауэ абыхэм къапыувэ «уейр» пасэрей уэрэдхэм япыту щыта ежьум и щIэинщ. Аращ ди нобэрей уэрэдхэм я гъэпсыкIэр. Мы тхыгъэм мы зыри дыщIыдмыгъужу хъунукъым. Тхыбзэ щыщымыIэу щыта зэманым цIыхубэ творчествэм псори елъатауэ, псори къезыгъажьэр - зыусыр, зэхэзылъхьэр - цIыхубэр арауэ щытамэ, ди нобэм къэуващ уэрэдхэр зэхэзылъхьэ куэд. Ауэ, апхуэдэу щыт пэтми, ди нобэми цIыхубэ творчествэм щигъэтыжакъым. ЦIыхубэр мэусэ, и уэрэдхэр зэхелъхьэ, макъамэ дахэхэр къегъэщI. Ар икъукIэ фIыщ, дэгъуэщ. Абы къегъэлъагъуэ лъэпкъыр зэрыузыншэр. Мы тхыгъэхэм сэ къыщысхьа уэрэдхэр ди лъэпкъ тхыдэщ, ди лъэпкъым къикIуа гъуэгуанэр къэзыгъэлъэгъуэжщ. Аращи, мис а уэрэдхэр… * * *
КъыджезыIар Есчындар ФатIимэщ, Шэрджэсым хыхьэ Беслъэней къуажэм щыщщ. Нэкъуэлэн и уэрэд 1. Судыр зэхэтIысхьэмэ, Нэкъуэлэн, Iуэхури зэхехури, анынын мыгъуэ, Iуэхуу къыспыплъхьамкIэрэ, Сыбзылъхугъэ хей мыгъуэт, Нэкъуэлэн мыгъуэ, улIэжыну умуслъымэнкъэ!
2. А, си пшынэ фIыцIэми, Нэкъуэлэн, И бзэр еубыдри, анынын мыгъуэ, Зи бзэр иубыдынурэ си шыпхъу нэхъыщIэжьым, Нэкъуэлэн мыгъуэ, гущэхэлъым сыхуигъэдакъэ!
3. А, си туфлъэ цIыкIуми, Нэкъуэлэн, ЛъапэкIэ зегъазэри, анынын мыгъуэ, Сэ укъысхуэмейуэ, уи щIыб къыщыбгъазэкIэ, Нэкъуэлэн мыгъуэ, щхьэгъусэкIи сыпхуреныкъуэ!
4. Зэныбжьэгъу хъыджэбзхэри, Нэкъуэлэн, Псыхьэ зэдыдохьэри, анынын мыгъуэ, Псыхьэ сыщыдыхьэкIэрэ МТС унэшхуэри, Нэкъуэлэн мыгъуэ, си плъапIэу сыкъэбгъэнакъэ!
5. А, си данэ шарфри, Нэкъуэлэн, Нэмыс-къэмыс мыгъуэ, анынын мыгъуэ, Дэ дызэнэмысурэ, гъащIэр къыщыскIэрэ, Нэкъуэлэн мыгъуэ, си гущIыIум къикIэнур банэщ.
6. А, си лэрыпс цIыкIури, Нэкъулэн, Ар, къызэрызодзэри, хьэлэч хъун мыгъуэ, Аркъэн зэрыдзакIэрэ зыпхуэстхьэлэжынурэ, Нэкъуэлэн мыгъуэ, тIэурэ-щэрэ сыкъытелъэдакъэ! * * *
КъыджезыIар Мамбэт Хьэсэнщ, Къармэхьэблэ щыщщ. Шыхьбан и уэрэд 1. АдкIэ щытри адэкIэ йощIэр, МыдкIэ щытри мыдэкIэ йощIэр, Дауэ тщIымэ, дауэ хъуну пIэрэ, уей!
2. Ех, си мамэм «Жей» къызжеIэр Сытхэр жысIэу сыжеину? - ФIыщэу слъагъум къиша мыгъуэщ, уей!
3. Iэлъын цIыкIури Iэпэм илъкъэ, Сэр нэмыщIкIи уи гум илъри Сапэ жанкIэ къистIыкIын мыгъуэт, уей!
4. НэскIи цIыкIури нэскIи щIыхукъэ, Лъагъуныгъэр щIыхуэу щытми, Уэстыжащи, къыпщIыныж, Шыхьбан!
5. Сыдоплъейри - уафэр къащхъуэщ, Сыкъоплъыхри - щIылъэр щхъуантIэщ, А тIум я кум сыкъибнащ, Шыхьбан!
6. Щхьэнтэ цIыкIури уи бырыбкъэ, Сабий бынри къысхущIэбнэри Дальний Восток укIуэжа мыгъуэщ, уей!
7. Зы тIуанэм сыкъелат, жи, ТIуанитIри сэ згъэва мыгъуэт<   ЧТО ПРОИСХОДИТ ВО ВЗРОСЛОЙ ЖИЗНИ? Если вы все еще «неправильно» связаны с матерью, вы избегаете отделения и независимого взрослого существования...  Конфликты в семейной жизни. Как это изменить? Редкий брак и взаимоотношения существуют без конфликтов и напряженности. Через это проходят все...  Что делает отдел по эксплуатации и сопровождению ИС? Отвечает за сохранность данных (расписания копирования, копирование и пр.)...  Что способствует осуществлению желаний? Стопроцентная, непоколебимая уверенность в своем... Не нашли то, что искали? Воспользуйтесь поиском гугл на сайте:
|