Сдам Сам

ПОЛЕЗНОЕ


КАТЕГОРИИ







З 59 Фэлсэфэ (Философия) – Офе, 2020 йыл. Том II.Беренсе олеш–115 бит.





Башкорт фэлсэфэhе тарихы буйынса тэуге китаптынг икенсе томынынг беренсе олеше.

Фэлсэфэ – йэмгиэт ангынынг, донъяга дойом карашты hэм кешененг донъялагы тоткан урынын, кеше менэн донъя араhындагы бэйлэнештэрзе ойрэнеугэ юнэлтелгэн, торелер. Фэлсэфэ, тимэк, ныклап уйлап тозелгэн донъяуи караштар булып сыга. Башкортостанда бындай донъяуи караштарзынг тарихы бармы? Ундай тарих булмаhа нисек уларзы аякка бастырырга? Тап ошо hораузарга яуап бирергэ тырышам да инде мин был китабымда.

УДК - 1(091);

ББК- 87.3(2Рәс.Баш);

© Зианбердин И.Б., 2020

Фэлсэфэ китабынынг II томынынг беренсе олешенэ инеш hуз.

Тарихтынг 639-нсы йылында Торки каганатынынг hунгы дойем хакимы Ышбара Хилаш каган дэулэтте ике канатка булде. Конбатыш канаттынг хакимы Булан каган тулыhынса уз-аллы хакимга эуерелде. Был, башкорттар менэн бергэ, Кул тэкин истэлегенэ куйылган ташъязмала телгэ алынган хаким, шулай итеп Хазар каганатына нигез hалыусы хаким тип карала алалыр. Кабатлаузан дога янгыра гына тигэндэй Кул тэкин язмаhынынг ул кусермэhен дэ тагы бер тапкыр карап утеу язык булмас!

Кул-тэкин hэйкэлендэге Нгун сэнгун, Булан каган hэм башкорттар тураhындагы язманынг эстэлеге.

Язманынг транскрипцияhы - «Удкснгун: клти: тбгчтгнта: Исйи: ликнг: клти: бичтрмнга: лтункмш: кчгксн: клучти: трпрт: тгнта: Булн: клти: тукйа: кун: бтстдти: сугд: бучкр: бутркули: буднта: нгнснун: углтртн: клти: Унук: углм: тучгс: тгнта: Мтрч тмгчи: угз билга тмгчи: клти: ыкиркз: тгнта: рдуш:иннчучур: клти: брт: итгучи: бдз: яртгма: битгтш: итгучи: тбгч: тгн: читни чнснунг: клти: Култигн: укуи: йилта: йити: йгчмка: учди: тукздй: йтиутзта: йуг: чтучтмз: бктин: бдзин: битгтш…бичин: йилта: йитнчй: йитиутзта: укуплтдмз: култигн: у…ыкикт: ктук…итийшн: булит: тш..бунча: бдзчиг: туйгн: лтбч: клучти».

Хэзерге эзэби башкорт телендэге янгырашы - «Вэдигэ сангун килде (ул) табгач, тагында Исайа илхан килде. Бисэт ырманга алтын-кумеш кесе кыйсасын кылышты тороп рэт. Тагында Булан килде, тэваккыя кун батышындагы. Согд, башкорт, бухара-вэлие будунында Нгн-сэнгун улдарынан килделэр. Ун-ук, улем тошкэс (тэ килде). Тагын да Матрач тамгасы, Угыз била-тамгасы килде. Кыргыз, тагын да тардуш, инансы чур килде. Кул-тегин Куй йылда ете як Чимга усте тугыззай. Ете утеузэ юк шад вэ шад дибез. Бактынг, базынынг бетеу ташы…Бисин йылда етенсе ай ете утызза вэ куп ил тотмыш. Кул-тэгин …бизэусе тойгон Илтабыш кылышты».

Урыс теленэ тэржемэhе - «Из табгачей пришел сагун, находящийся в аманатах, еще пришел Исая-илхан. Для возведения письменного памятника золотом и серебром малое воздаяние наряду с другими осуществил. Еще Булан(-каган) пришел охраняющий западные рубежи. Согдийцы, башкиры, из страны правителя Бухары пришли (представители) от сыновей Нгн-сянгуна. Пришли (и) Ун-ук, после смерти. Еще Матрач ведающий утверждением тамг, вместе с огузами пришел камнерезный мастер, киргизы, еще тардуш, духовник Чур пришли. Не прошло и семи (мосалов) называем (его) «Шад-вэ-шад (Царь царей)». Приобрел (ты) вечность, угас, (теперь вот) писаный камень… В год обезьяны в седьмой месяц и по прохождению семи (мосалов) много стран держал Кюл-текин (под собой) …Тойгон-дизайнер Илтабыш помог закончить».

Янгы дэулэтте ныгытыу осен янгы тэглимэттэр кэрэклеге hэр бер фэйлэсуф осен билдэле шарттарзыр. Булан-каган осоры фэлсэфэуи эзлэнеузэрзенг куп торлелеге менэн башка тарихи осорзарыбыззан айырылып торалыр. Тап ошо осырза Башкортостанда hэм башкорттар арhында тубэндэге фэлсэфэуи караштар булыуы билдэлелер.

-Нугзар (Несторий) фэлсэфэhен тотоусылар,

-Сурень (hурэм) фэлсэфэhе мэктэбе вэкиле Йэриэ ниса Сисиннийзынг (Бэндэбикэненг) донъяуи караштары,

-Гэбделтаhир эл Борйэни тарафынан исламдынг сонни мэзhэбе фэлсэфэhененг Башкортостандагы артабангы усеше,

- Булан кагандынг исламдан баш тартып йэhуд диненэ кусеуе hэм Башкортостанда hэм башкорттарза Ибраhим hэм Муса пэйгэмбэрзэр тэглимэттэрен урынлаштырыу, Йосыф каган фэлсэфэhе,

- Эйле башкорто Митрофан ибн Мэскэузенг (исламдагы исеме Эхмэт ибн Московит) фэлсэфэhе,

- Ибн Фадлан сэйэхэте hэм Башкортостанда исламдагы сони мэзhэб,

-Гумэр бэк эт Тарсани фэлсэфэhе.

Мин элбиттэ англап торам, бик куп янгы муллаларыбыззынг, бигерэк тэ теге йэки был суфыйзар мэктэбенэ караусыларзынг, был фэлсэфэгэ кырка каршы карашта буласактарын. Сонки, Башкортостанда, рэсми кабул ителгэн караштарга ярашлы, ислам бары тик XII быуатта гына уз тарихын башлаган тип hанала бит.

Тап шуга курэ лэ инде фэлсэфэ китабынынг икенсе томын мин Булан кагандан hэм ислам фэлсэфэhенэн башларга булдым да инде.

Булан каган осорында исламдынг башкорттар араhында таралыуын бик куп тарихи документтарыбыз исбатлайзар ул! Шуларзан айырым олгелэрзе лэ карап утэйек эле тэузэ.







ЧТО И КАК ПИСАЛИ О МОДЕ В ЖУРНАЛАХ НАЧАЛА XX ВЕКА Первый номер журнала «Аполлон» за 1909 г. начинался, по сути, с программного заявления редакции журнала...

Что делать, если нет взаимности? А теперь спустимся с небес на землю. Приземлились? Продолжаем разговор...

Что способствует осуществлению желаний? Стопроцентная, непоколебимая уверенность в своем...

ЧТО ПРОИСХОДИТ, КОГДА МЫ ССОРИМСЯ Не понимая различий, существующих между мужчинами и женщинами, очень легко довести дело до ссоры...





Не нашли то, что искали? Воспользуйтесь поиском гугл на сайте:


©2015- 2024 zdamsam.ru Размещенные материалы защищены законодательством РФ.