Сдам Сам

ПОЛЕЗНОЕ


КАТЕГОРИИ







Чилка-ата фэлсэфэhе тураhында.





Алмуш-Хэсэнденг атаhы Чилканынг фэлсэфэhе тураhында без элегэ бары тик юрматы башкорттары шэжэрэhе язмаларына гына таянып фекер йоретэ алабыз. Куреуебезсэ был фэлсэфэ нугзар тэглимэттэренэ нигезлэнгэн булhа ла, румлыларзынг (Византиянынг) тэрсэни мэзhэбенэ карайзыр. Сонки Чилка атанынг Кэусэр кисеп алган башы урынына «кар\\икона» ятыуы бутэнсэ англатыла алмайзыр. Эйткэндэй был «кар\\икона» тап «Табын алиhэhе» карылыр (иконаhылыр)! Сонки тап ошо кар (икона) икенсе тапкыр за юрматы башкорттары ерендэ табыла ла баhа.

Йэш фэйлэсуфтарыбыз Ибн Фадландынг ысын исемен унынг кемдэрзенг батшаhына сэйэхэт итеуен белhендэр осен, Эл-Муктадир илселеге кульязмаларынынг топ нохсэhенэн айырым бер битен, hэм тагы ла шул биттэн бер кисэкте лэ айырып биреп утэмен. Сэйэхэтнэмэне языусынынг тулы исемен ошо кисэктенг укылышында анык курэhегез.

Язманынг янгырашы – «…hза ктаб Ахмд бн Фзлан бн ал-Гбас бн Рашд бн Хмад дули Мхмд бн Слман рсул ал –Мктдр али мгд ал склабэ зкркиэ сша hдэ блд алтрг у хзар у ал рус у ал скалиба у ал башгрд у гир hм…».

Хэзерге эзэби башкорт телендэ – «…hэзэ китаб Эхмэд ибн Фазилйэн ибн эл-Гэббэс ибн Рэшит ибн Хамад дэвэли Мохэмэт ибн Сэлман рэсули Эл-Муктадир гэли мэгдуди биляд эл-торек вэ хазар вэ эл-урыс вэ эл-саклава вэ эл-башкорт вэ гэйри hэм…(Ошо китап Эхмэт ибн Фазильйэн ибн эл-Гэббас ибн Рэшит ибн Хаммадтыкылыр, дэвэлиhененг Мохэммэт ибн Сэлмэнденг, илсеhе тип hаналган Гэли Эл-Муктадирзынг (тубэндэге) илдэргэ: торек, хазар, урыс, саклав, башкорт hэм бутэн…».

Чилка-атанынг Алмуш хандынг атаhы булыуын без «Ибн Фзилйэн юлъязмаhы» тигэн эсэр буйынса гына тугел, э бэлки Тарихи Башкортостан ерзэрендэ табылган, уйгыр язмалы моhер язмалары буйынса ла белэбеззер.

Янгырашы – «Игфр (Ягфар) Алагагнз Члгата».

Хэзерге эзэби башкорт телендэ – «Йэгфэр эл Аллаh кенэзе Чилка-ата».

Мында «Эл» hуз алды «токомонан; нэсэбенэн» тигэнде англаталыр. Эммэ, тагы ла Ибн Фадлан юлъязмаhына ла куз hалайык эле. Алмуш хан Ибн Фадланга тиклем ниндэй дин тотыуын аныклар осен. Ибн Фадлан былай тей – «Шуны ла курзек, улар араhында 5000 тирэhе ирзэрзэн hэм катындарзан торган кэбилэ барыhы ла мосолман инелэр. Был кэбилэ «барындар» тип атала».

«Эл эхлэк эн-нэфисэ» исемле китаптынг авторы Абу Гали Ахмад ибн Гумар ибн Рустэ, 903-нсе йылдар тирэhендэ былай тип язып калдырган – «Булгарзар батшаhы Алмуш ислам динендэ» э «уларзынг купселеге мослимдэр hэм уларзынг ауылдарында мэсеттэр hэм мэктэптэр, мэзиннэр hэм имамлар бар».

Ибн Фазилйэн узе лэ Алмуштынг эллэ касан ук мосолман булыуын инкар итмэй бит! Ул яза – «Эл-Хасандан Илтабар улынан, саклавлар батшаhынан, илселек килде хат менэн».

Куреуебезсэ, саклавлар бер ниндэй зэ «славяндэр» тугелдэр, э Саклав йылгаhы (хэзер Мингзэлэ йылгаhы) узэне кешелэре генэ, бэлкин юрматыларзынг ата –бабаларылыр, уныhын бер Аллаh кына белэ. Алмуш узе - торек, хазар, урыс, саклав, башкорт hэм бутэн финн-угыр халыктарынынг да батшаhы булып сыкты.

Кызык, бик куп тикшеренуселэр «саклаб» этнонимынынг торле-торле асылдары тураhында hуз йоретhэлэр зэ, уларзынг береhе лэ был халыктынг торкилэшкэн кэуем булыуы тураhындагы, язып калдырган, фекерзэргэ колак hалманы. Эфекерзэр бик тэ фэhемлелэрзер!

Беренсе язманынг янгырашы – «у скалбэ рус бунлр (игни мчркэ) аилэ даимэ кдаут аузрэдр дзм у мгрблри аулдкн hр зман скалб (скалбэ) урусэ бунлр глбэ аидр у анлрдн асир алб улаит румэ аилдуб фругт аидрлр».

Икенсе язманынг янгырашы – «Склаб син усад аилэ тркдн бр таифэдр зминлри аузун у гриз аики аилк иулдн скалбэ урус бунлрлэ (мчркэ аилэ) даимэ хриддр бунлр агшр галб аулрлр алдклри асири румэ ктуруб биг аидрлр бридги склабдргэ бжнакиадн аун бш hрслэ мсафэдр дргтстандэ аулурлр агшри атш-прстдр зрактлри арзн у шраблри гслдр срдарлринэ србтау (суитау) у узирлринэ сугч дирлр».

Беренсе язма хэзерге эзэби башкорт телендэ – «вэ сакалиба урыс булыныр (йэгни мэшрики) … вэ мэгриблэре эуэлдекенэн hэр заман саклаб (сакалиба) урысса быларзынг кэлеб итэр вэ уларзан эсир алып вилэйэт румга илтеп фэрэгат итерлэр».

Икенсе язма хэзерге эзэби башкорт телендэ – «Сакалаб ысын васита менэн тороктэн бер тэйфэлер. Заманлары озын вэ гарыйз ике айлык юлдан сакалибэ быларза (сиреугэ ярашлы булыу менэн) дэими хорриэтлелэр былар йэшэр калып булырлар …эсире рум килтереп…эйтерлэр бирелэге саклабтарга бжэнэктэр иленэн ун биш…Торкестанда булырлар гышрзары (тормыш шогелдэре) hатыш-бирештер заригэтлэре (игенлэре) арзан вэ шараплары гасыйлдыр сардарларына …вэ вэзирлэренэ … тирлэр».







Что делать, если нет взаимности? А теперь спустимся с небес на землю. Приземлились? Продолжаем разговор...

ЧТО ПРОИСХОДИТ, КОГДА МЫ ССОРИМСЯ Не понимая различий, существующих между мужчинами и женщинами, очень легко довести дело до ссоры...

ЧТО ТАКОЕ УВЕРЕННОЕ ПОВЕДЕНИЕ В МЕЖЛИЧНОСТНЫХ ОТНОШЕНИЯХ? Исторически существует три основных модели различий, существующих между...

ЧТО И КАК ПИСАЛИ О МОДЕ В ЖУРНАЛАХ НАЧАЛА XX ВЕКА Первый номер журнала «Аполлон» за 1909 г. начинался, по сути, с программного заявления редакции журнала...





Не нашли то, что искали? Воспользуйтесь поиском гугл на сайте:


©2015- 2024 zdamsam.ru Размещенные материалы защищены законодательством РФ.