БІБЛІЯТЭЧНА-БІБЛІЯГРАФІЧНАЯ КЛАСІФІКАЦЫЯ.

БІБЛІЯТЭЧНА-БІБЛІЯГРАФІЧНАЯ КЛАСІФІКАЦЫЯ.

па дысцыпліне “Арганізацыя бібліятэчных фондаў і каталогаў” для груп завочнай формы навучання па спецыяльнасці

2-23 01 11 “Бібліятэказнаўства і бібліяграфія”

Складальнікі: Т.М.Нікіфарава, старшыня цыклавой камісіі арганізацыі бібліятэчных фондаў і каталогаў, выкладчык першай катэгорыі дысцыпліны АБФ і К УА “Магілёўскі дзяржаўны бібліятэчны каледж ім.А.С.Пушкіна”.

А.Р.Крупенько, выкладчык першай катэгорыі дысцыпліны

АБФ і К УА “Магілёўскі дзяржаўны бібліятэчны каледж ім.А.С.Пушкіна”.

1. Размяшчэнне і расстаноўка бібліятэчнага фонду……………………. 4 с.

2. Бібліятэчна-бібліяграфічная класіфікацыя, яе

сутнасць і значэнне ……………………………………………………….. 9 с.

3. Структура табліц ББК…………………………………………………..13 с.

4. Агульная методыка сістэматызацыі дакументаў …………………… 17 с.

5. Віды індэксаў…………………………………………………………… 22 с.

6. Сістэматызацыя літаратуры па прыродазнаўчых навуках ………… 24 с.

7. Сістэматызацыя геаграфічнай літаратуры ………………………….. 28 с.

8. Сістэматызацыя літаратуры па тэхніцы і тэхнічных навуках……….30 с.

9. Сістэматызацыя літаратуры па сельскай і лясной гаспадарцы ……...32 с.

10. Сістэматызацыя літаратуры па ахове здароў’я, медыцынскіх

навуках”……………………………………………………………………..36 с.

11. Літаратура……………………………………………………………….38 с.

Тэма. Размяшчэнне і расстаноўка бібліятэчнага фонду.

1. Размяшчэнне і расстаноўка бібліятэчнага фонду.

Фонд бібліятэкі можа быць найбольш поўна выкарыстаны толькі ў тым выпадку, калі ён належным чынам арганізаваны, гэта значыць, што для дакументаў, якія ў ім прадстаўлены, створаны такія ўмовы, якія б забяспечылі лёгкі доступ да кожнага дакумента, захаванне фонду, адказвалі эстэтычным патрабаванням, гарантавалі камфорт і зручнасць карыстальнікам і бібліятэкарам, якія працуюць з фондам.

Размяшчэнне фонду – гэта працэс размеркавання дакументаў у фондасховішчы і па структурных падраздзяленнях бібліятэкі з мэтай іх зручнага захавання і выкарыстання. Іменна гэты працэс ператварае збор дакументаў у фонд. Яшчэ ў 1627 годзе французскі бібліятэкар Габрыель Надэ пісаў: “Неарганізаваны збор кніг, якім бы вялікім ён ні быў, нельга называць бібліятэкай, як натоўп у 30000 чалавек без камандзіраў нельга іменаваць арміяй, а груду камянеў і матэрыялаў – палацам.”

Для кожнай бібліятэкі размяшчэнне бібліятэчнага фонду – складаная праблема. Патрэбна рацыянальна выкарыстаць плошчу памяшкання бібліятэкі, кампактна размясціць фонд, забяспечыць зручнасць сувязі паміж асобнымі часткамі фонду.

Існуе тры асноўных спосабы размяшчэння фонду:

- гарызантальны, пры якім фонды размяшчаюць у даўжыню і шырыню; гэты спосаб прымяняецца ў большасці бібліятэк краіны для фондаў, якія павінны быць даступнымі для карыстальнікаў.

- вертыкальны, яго выкарыстоўваюць у буйных кнігасховішчах;

- змешаны – спалучэнне першага і другога спосабаў.

Размяшчэнне фонду залежыць ад яго велічыні, плошчы бібліятэкі, саставу, ступені яго выкарыстання.

Для аптымальнага размяшчэння бібліятэчнага фонду патрэбна спецыяльнае абсталяванне.

Кніжны фонд расстаўляецца на шасці – і сяміпалічных стэлажах. Стандартныя шасціпалічныя стэлажы маюць вышыню 180 см., а сяміпалічныя – 210 см. Усе яны бываюць аднабаковымі і двухбаковымі. Аднабаковыя стэлажы ставяцца ўздоўж сцен, а двухбаковыя – пасярэдзіне памяшкання. Стэлажы могуць быць драўляныя ці металічныя, стацыянарныя ці на колах.

Для размяшчэння падшывак газет і часопісаў пры гарызанатальным становішчы прымяняюцца спецыяльныя стэлажы з глыбокімі (да 75 см) паліцамі.

Для размяшчэння аудыёвізуальных дакументаў прымяняюцца спецыяльныя закрытыя шафы.

Расстаноўка дакументаў непасрэдна на бібліятэчных паліцах – гэта завяршаючы этап размяшчэння фонду. Пад расстаноўкай фонду патрэбна разумець наступнае:

- парадак размяшчэння дакументаў на паліцах, які залежыць ад методыкі абслугоўвання карыстальнікаў, саставу і велічыні фонду;

- бібліятэчную аперацыю, якая заключаецца ў размяшчэнні дакументаў на паліцах у адпаведнасці з шыфрамі іх захавання.

Расстаноўка павінна дапамагаць бібліятэкарам вывучаць фонд па зместу, аблягчаць тэматычны падбор кніг на паліцах, замену кніг, якія адсутнічаюць у фондзе, іншымі кнігамі, блізкімі па зместу, а карыстальнікам – выбар дакументаў па тэме, якая іх цікавіць. Неабходна таксама, каб расстаноўка была простай і панятнай, зручнай, адпавядала рацыянальнаму выкарыстанню плошчы бібліятэкі, стварала ўмовы для правільнага захавання фонду.

Вядомы дзве асноўныя групы спосабаў расстановак: расстаноўкі змястоўнага тыпу і расстаноўкі фармальнага тыпу. Да расстановак змястоўнага тыпу адносяцца сістэматычная, тэматычная і прадметная растаноўкі.

Пры сістэматычнай расстаноўцы дакументы расстаўляюцца па галіне ведаў у адпаведнасці з прынятай у бібліятэцы схемай класіфікацыі (ББК, УДК). Яе станоўчыя якасці ў тым, што яна паскарае пошук неабходнага дакумента, актыўна напраўляе чытанне карыстальнікаў. Але яна неэканамічна, таму што на паліцах патрэбна пакідаць свабоднае месца для новых паступленняў па той ці іншай галіне ведаў.

Тэматычная расстаноўка – гэта групіроўка дакументаў у фондзе па тэмах. Яна не мае схемы класіфікацыі, паколькі вельмі многа тэм існуе, і штодзенна з’яўляюцца новыя. Выкарыстоўваецца ў дапаможных мэтах для выдзялення дакументаў па актуальных тэмах для прыцягнення да іх увагі карыстальнікаў.

Пры прадметнай расстаноўцы фонду дакументы групіруюцца па прадметах, якія ў іх разглядаюцца. Так, напрыклад, у раздзеле”42.1 Паляводства” кнігі можна расставіць па назвах раслін: жыта, пшаніца, грэчка і т.п. Такі спосаб выкарыстоўваецца пры арганізацыі асобных частак фонду і мае дапаможную ролю.

Спалучэнне сістэматычнай, тэматычнай і прадметнай расстановак пашырае магчымасці фонду, дазваляе больш поўна інфармаваць карыстальнікаў аб дакументах, што ў ім захоўваюцца.

Да расстановак фармальнага тыпу адносяцца расстаноўкі, дзе за аснову ўзяты які-небудзь фармальны прызнак, не звязаны са зместам дакумента.

Найбольш распаўсюджана алфавітная расстаноўка, калі дакументы групіруюцца ў алфавітным парадку прозвішчаў аўтараў і назваў. Яе яшчэ называюць аўтарскай. Яна прымяняецца ў фондзе і самастойна, і ў спалучэнні з іншымі спосабамі.

Моўная расстаноўка дае магчымасць размясціць дакументы па мовах, на якіх яны напісаны. Карыстальнікам, якія валодаюць асобнымі мовамі, яна істотна ўпрашчае пошук. Пры арганізацыі фонду па моўнаму прызнаку яго дзеляць на тры часткі: дакументы на роднай мове, дакументы на рускай мове, дакументы на іншых замежных мовах.

Геа(тапа)графічная расстаноўка – расстаноўка, пры якой дакументы групіруюцца па месцу іх выдання або месцу, з якім звязаны змест дакумента. Па гэтаму прынцыпу фарміруюцца краязнаўчыя фонды буйных бібліятэк, якія іграюць важную выхаваўчую ролю і садзейнічаюць навукова-даследчай рабоце. Аналагічна геаграфічнай праводзіцца фірменная расстаноўка, пры якой улічваюцца выдавецкія фірмы ці выдавецтвы або прамысловыя фірмы.

Храналагічная расстаноўка заснавана на часе выхаду дакументаў у свет. Яна дае магчымасць назіраць за развіццем той ці іншай галіны ведаў, вызначаць храналагічныя рамкі выкарыстання фонду.

Фарматная расстаноўка – гэта групіроўка дакументаў на паліцах па іх велічыні. Асноўная яе задача – эканомія месца. Для кожнай фарматнай групы існуюць спецыяльныя стэлажы, напрыклад, для газет.

Нумарацыйныя расстаноўкі выкарыстоўваюць нумары, прысвоеныя дакументам пры іх выданні або пры паступленні ў бібліятэку. Найбольш распаўсюджаны яе наступныя варыянты:

- інвентарная расстаноўка – па прысвоеных дакументам інвентарных нумарах;

- парадкавая расстаноўка – па прысвоеных дакументам парадкавых нумарах;

- крэпасная расстаноўка, якая вызначае пастаяннае месца дакументаў. Кожнаму дакументу надаецца шыфр, напрыклад, А 15 3/17, дзе А - нумар залы захавання, 15 – нумар шафы, 3- нумар паліцы, 17 – парадкавы нумар на паліцы.

- уласна нумарацыйная – па ўласных нумарах мнагатомных дакументаў і часопісаў.

Расстаноўка фонду па фармальных прызнаках, а не па зместу ускладняе пошук дакументаў, не дазваляе вывучыць фонд. Нягледзячы на гэта, у бібліятэках можна сустрэць розныя спосабы расстаноўкі.Некаторыя з іх будуць асноўнымі спосабамі, некаторыя – дапаможнымі.

3. Сістэматычна алфавітная расстаноўка – вядучы спосаб расстаноўкі бібліятэчных фондаў

Вядучым спосабам расстаноўкі дакументаў у публічных бібліятэках з’яўляецца сістэматычна-алфавітная расстаноўка.

Пры гэтым спосабе расстаноўкі дакументы размяшчаюць па аддзелах, пададдзелах і іншых дзяленнях табліц класіфікацыі. Унутры кожнага з дзяленняў дакументы размяшчаюць у строгім алфавіце прозвішчаў аўтараў або назваў твораў друку. Такім чынам, спачатку падбіраюць дакументы з аднолькавым палічным індэксам. Напрыклад, усе кнігі па матэматыцы будуць мець палічны індэкс 22.1, беларуская мастацкая літаратура – 84(4Беі) і г.д.

Далейшая расстаноўка кніг з аднолькавым палічным індэксам ажыццяўляецца па аўтарскаму знаку. Аднак, аўтарскі знак не заўседы дае магчымасць расставіць кнігі на паліцы строга па алфавіту, таму штоаднолькавы аўтарскі знак маюць розныя прозвішчы аўтараў, назвы кніг, розныя творы аднаго і таго ж аўтара. У гэтых выпадках пры расстаноўцы ўлічваецца не толькі склад, на які вызначаны аўтарскі знак, але і наступныя літары. Напрыклад: прозвішча Соколов Н, Соколов-Никитов И., слова “Сокі” атрымаюць адзін і той жа аўтарскі знак С59, а паставіць на паліцу кнігі патрэбна ў такой паслядоўнасці:

Калі розныя аўтары маюць аднолькавыя прозвішчы, то пры расстаноўцы ўлічваюцца іх ініцыялы.

Калі расстаўляюцца творы аднаго аўтара, то парадак расстаноўкі наступны:

Асобныя творы і жанравыя зборнікі (па алфавіту іх назваў)

Акрамя сістэматычна-алфавітнай прымяняюць і іншыя спосабы расстаноўкі. Для расстаноўкі часопісаў прымяняецца алфавітна-храналагічна-нумарацыйная расстаноўка, гэта значыць, спачатку часопісы ставяцца па алфавіту іх назваў, потым унутры кожнай назвы – па гадах у храналагічнай паслядоўнасці, а ўнутры кожнага года – па нумарах.

Геаграфічная расстаноўка прымяняецца для арганізацыі краязнаўчых фондаў бібліятэк. Выкарыстоўваюцца бібліятэкамі і элементы фарматнай расстаноўкі.

Згодна стандарту, кнігі павінны поўнасцю памяшчацца на паліцы, не выступаючы за яе межы. Таму, кнігі вялікіх фарматаў расстаўляюць на асобных стэлажах або ў шафах. Гэта дакументы памерам ад 26 да 34 см.

Дакументы, якія маюць фармат 34 см. і больш, захоўваюцца ў гарызантальным становішчы, напрыклад, газеты.

Калі ў фондзе ёсць дакументы на розных мовах, то іх можна расстаўляць спачатку па мовах, а потым – па галінах ведаў (моўна-сістэматычная), або наадварот – па галінах ведаў, а потым – па мовах (сістэматычна-моўная расстаноўка).

Многія ЦСДПБ маюць музычна-нотныя аддзелы,дзе збіраюцца не толькі нотныя выданні, але і грампласцінкі, дыскі, аўдыёкасеты. Ноты расстаўляюцца ў сістэматычна-алфавітным парадку. Дыскі і касеты маюць інвентарную або парадкавую расстаноўку.

Мікрафільмы і мікрафішы, дыяфільмы, дыяпазітывы захоўваюцца ў спецыяльных каробках у нумарацыйным парадку.

Бібліятэкі, якія набываюць для сваіх чытачоў спецыяльныя віды тэхнічнай дакументацыі і літаратуры, расстаўляюць і захоўваюць гэтыя матэрыялы ў залежнасці ад іх віда.

Для фонда стандартаў выкарыстоўваецца геаграфічна-нумарацыйная расстаноўка; для апісанняў вынаходніцтваў, прамысловых каталогаў –сістэматычна-алфавітна-нумарацыйная; для чарцежна-канструктарскай дакументацыі – інвентарная расстаноўка.

Такімі з’яўляюцца асноўныя правілы расстаноўкі фонду ў бібліятэках. Але для забеспячэння якаснага абслугоўвання карыстальнікаў неабходна дастатковае памяшканне, сучаснае абсталяванне, правільнае афармленне расстаноўкі.

5. Арганізацыя і афармленне расстаноўкі пры адкрытым доступе

Аддзелы і філіялы ЦСДПБ, іншыя бібліятэкі, што абслугоўваюць карыстальнікаў, павінны мець адкрыты доступ да фонду. Пры адкрытым доступе карыстальнікі маюць магчымасць бачыць большасць дакументаў, прадастаўленых у фондах, самастойна выбраць кнігі.

Такі парадак дазваляе больш поўна паказаць кнігі і лепш іх выкарыстоўваць. Ён прывучае карыстальнікаў да пошуку кніг па каталогах, бібліяграфічных дапаможніках, вызваляе бібліятэкара ад пошуку патрэбнай кнігі і дае яму магчымасць больш углублена і эфектыўна працаваць з фондам.

Арганізацыя фонду пры адкрытым доступе патрабуе большай папярэдняй падрыхтоўкі. Ён павінен быць вызвалены ад устарэлай па зместу, зношанай і няпрофільнай літаратуры. Кнігі, прадстаўленыя ў вялікай колькасці дублетных экзэмпляраў, павінны быць у фондзе ў колькасці 2-3 экзэмпляраў, астатнія захоўваюцца ў кнігасховішчы.

У чытальнай зале для чытачоў адкрыты фонды даведачнай літаратуры: энцыклапедыі, слоўнікі, даведнікі і інш., а таксама газеты і часопісы.

Арганізацыя фонду пры адкрытым доступе мае свае асаблівасці:

- прымяняецца расстаноўка дакументаў, якая найбольш зручна карыстальнікам, а іменна сістэматычна-алфавітная. Яна дазваляе ім хутка і дакладна задаволіць свае патрабаванні;

- для аказання дапамогі карыстальнікам у выбары патрэбных дакументаў, для расшырэння іх кругагляду і прыцягнення ўвагі да найбольш каштоўных і актуальных кніг тэрытарыяльна збліжаюцца блізкія па зместу галіновыя аддзелы, напрыклад, медыцынская і біялагічная літаратура, кнігі па краіназнаўству (геаграфія, гісторыя, палітыка, эканоміка, культура). Ствараюцца зручныя для чытачоў тэматычныя комплексы літаратруы;

- паліцы ў фондзе выкарыстоўваюцца для арганізацыі палічных выстаў на актуальныя тэмы, напрыклад, па экалогіі, сучаснай палітыцы і т.п. Яны могуць быць пастаянннымі і часовымі. Акрамя гэтага ствараюцца жанравыя падборкі ў аддзеле мастацкай літаратуры: паэзія, драматургія, гістарычныя раманы, фантастыка, дэтэктыў і інш;

- пры размяшчэнні фондаў галіновай літаратуры і тэматычных комплексаў на першы план выстаўляецца літаратура, што карыстаецца найбольшым попытам;

- для азнаямлення чытачоў з бягучымі паступленнямі адводзіцца месца пад выставу “Новыя кнігі”.

Арганізацыя адкрытага доступу да фондаў патрабуе стараннага і падрабязнага афармлення расстаноўкі.

Для таго, каб чытачы лёгка арыентаваліся ў фондзе, на кожным стэлажы ўверсе замацоўваецца надпіс з указаннем аддзела (раздзела), які на ім размешчаны. Пры афармленні расстаноўкі фонду выкарыстоўваюцца палічныя раздзяляльнікі. На іх звычайна ўказваецца індэкс і назва аддзела (раздзела). Але ў аддзеле мастацкай літаратуры выкарыстоўваюцца літарныя і персанальныя раздзяляльнікі. На персанальных раздзяляльніках акрамя прозвішча аўтара можна памясціць яго партрэт, кароткую біяграфічную даведку. Акрамя гэтага можна выкарыстаць радзяляльнікі, на якіх змяшчаецца назва асобнага твору таго ці іншага аўтара, напрыклад Я.Коласа – “На росстанях”, “Новая зямля” і т.п.

Пры адкрытым доступе да фондаў патрэбна падтрымліваць парадак на паліцах, таму што чытачы часта перастаўляюць кнігі, не вяртаюць іх на месца пасля прагляду. Бібліятэкар павінен час ад часу правяраць расстаноўку, а таксама своечасова расстаўляць кнігі, вернутыя карыстальнікамі.

Адкрыты доступ да кніжных фондаў трывала ўвайшоў у практыку работы бібліятэк. Гэта сістэма павышае культуру і якасць абслугоўвання карыстальнікаў, стварае лепшыя ўмовы для задавальнення іх запытаў. Аднак, яна патрабуе высокай кваліфікацыі бібліятэкара, прасторнага памяшкання, добрага абсталявання і афармлення, павелічэння кантролю за захаванасцю фонду.

Для таго, каб добра сістэматызаваць дакументы, трэба зразумець структуру табліц і ўмець карыстацца яго даведачным апаратам.

Табліцы ББК састаяць з: 1) асноўных табліц класіфікацыі, 2) сістэмы табліц тыпавых дзяленняў, 3) алфавітна-прадметнага паказальніка, 4) дадатка,

Асноўны рад ББК павінен узначальваць аддзел “Агульнанавуковые і міждысцыплінарныя веды”. Зараз гэты аддзел распрацоўваецца.

Далей усе навукі размяркавалі ў такой паслядоўнасці, спачатку навукі, якія вывучаюць прыроду (2), а потым навукі, якія вывучаюць грамадства і мысленне (6/8). Паміж імі прыкладныя навукі (тэхніка, сельская гаспадарка, медыцына).

Паслядоўнасць прыродазнаўчых навук адпавядае класіфікацыі навук па вывучаемых імі асобных формах руху матэрыі, спачатку неарганічнай, потым арганічнай. Прыкладныя навукі (3,4,5) ажыццяўляюць сувязь паміж цыкламі навук, якія прысвечаны прыродзе і грамадству, і размяркаваны па прынцыпу ад простага да складанага. У пачатку прыкладных навук змешчана тэхніка, як вядучая сярод галін прыкладных ведаў. Далей ідзе сельская гаспадарка і медыцына.

За межы асобных цыклаў навук – аднеслі літаратуру ўніверсальнага зместу (9 аддзел).

У табліцах ББК 7 асноўных аддзелаў, якія абазначаны 9 арабскімі лічбамі.

1 Агульнанавуковыя і міждысцыплінарныя веды.

4 Сельская і лясная гаспадарка. Сельскагаспадарчыя і лесагаспадарчыя навукі.

Ва ўсіх аддзелах спачатку прыводзяцца асноўныя дзяленні, якія сведчаць аб тым, што ўваходзіць у аддзел, робяць аддзел больш лёгкім у выкарыстанні.

Усе дзяленні маюць умоўныя абазначэнні, якія называюцца індэксамі. Па форме індэксы могуць быць аднароднымі, якія складаюцца толькі з лічбаў. напрыклад: 22, 22.1, 22.13 і г.д., альбо змешанымі, ў склад якіх уваходзяць і лічбы і літары. Напрыклад: 24 г, 22.1 г і г.д. Каб забяспечыць індэксам выразнасць пры напісанні, запамінанні, зручнасць пры вымаўленні, аддзяляюць кропкай спачатку дзве першыя лічбы, а потым наступныя тры (26,222.5, 26.341.2 і г.д.). Кропка пры чытанні не вымаўляецца, а робіцца паўза.

Дзяленні маюць тлумачэнні, якія надрукаваны мелкім шрыфтам і змяшчаюць пералік тэм, паняццяў, прадметаў, якія ўключаны ў дзяленні.

Метадычныя ўказанні таксама надрукаваны мелкім шрыфтам і даюць прыёмы сістэматызацыі, або ўказанні аб спосабе далейшага раздзялення матэрыялу, аб размежаванні з іншымі дзяленнямі.

Адсылка (скарочана: “гл”) паказвае, што літаратура па дадзенай тэме (прадмету, пытанню) збіраецца не ў гэтым аддзеле, а ў другім. Напрыклад “20.1 Чалавек і навакольнае асяроддзе” даецца адсылка “Экалогія атмасферы” гл.26.23.

Спасылка (“гл.таксама”) звязвае тэмы і паняцці), якія дапаўняюць адна адну. Напрыклад: 85.38 Мастацкае радыёвяшчанне і тэлебачанне. Гл. таксама: 76.03 Радыёвяшчанне. Тэлебачанне.

Адсылкі і спасылкі пры якіх ёсць, прызначаны для чытачоў і іх выносяць на раздзяляльнікі сістэматычнага каталога. Усе астатнія для бібліятэкараў і на раздзяляльнікі не выносяцца. Гэта дапамагае бібліятэкарам у афармленні каталожных раздзяляльнікаў.

У табліцах ёсць індэксы з касой рыскай (6/8, 70/79, 80/84). Касая рыса прымяняецца для абазначэння здвоенага індэкса. Яны друкуюцца курсівамі. Здвоенымі індэкс у шыфр не выносіцца, яго выкарыстоўваюць толькі для раздзяляльніка карткі за ім не расстаўляюць. Яны як бы аддзяляюць адну групу раздзяляльнікаў ад другой. Іх прынята лічыць “нерабочымі”.

Сістэма дапаможных або тыпавых табліц складаецца з:

- тыпавых дзяленняў сацыяльных сістэм (ТДС). Гэтыя тыпавыя дзяленні выкарыстоўваюцца ва ўсіх аддзелах класіфікацыі

- спецыяльныя тыпавыя дзяленні (СТД), выкарыстоўваюцца ў межах толькі аднаго аддзела.

Агульныя тыпавыя дзяленні (АТД) выкарыстоўваюцца тады, калі трэба вылучыць падручнікі, даведнікі, гісторыю пытання і г.д. АТД далучаюцца да індэкса галіны або тэмы непасрэдна без усякіх знакаў. Напрыклад: “22.1 г Гісторыя матэматыкі”; “ 22.141я72 Падручнік для сярэдняй школы па алгебры”; “24 я1 Бібліяграфічны дапаможнік па хіміі”; “22.6 я2 Даведачнае выданне па астраноміі” і г.д.

АТД могуць камбінавацца паміж сабой, а таксама з дзяленнямі табліцы тэрытарыяльных тыпавых дзяленняў. Напрыклад: Гісторыя медыцыны ў Беларусі – 5 г (4 Беі)

ТТД далучаецца да індэксу, калі трэба вылучыць асобную краіну, мясцовасць, тэрыторыю, вобласць. ТТД выкарыстоўваецца, у асноўным, у аддзеле гісторыі і геаграфіі і некаторых іншых аддзелах. Аснову іх складаюць лічбы ад 0 да 9, якія бяруцца ў круглыя дужкі.

Асноўныя дзяленні табліцы ТТД вылучаюцца па фізіка-геаграфічных прыметах: увесь свет, часткі свету (суша), Сусветны акіян. Выключэнне складаюць дзяленні (2) Расія. СССР і (3) Замежныя краіны ў цэлым. Часткі свету размяшчаюцца ў традыцыйнай паслядоўнасці – Еўропа, Азія, Афрыка, Амерыка, Аўстралія з Акіяніяй.

ТТД адлюстроўваюць сучасную палітычную карту свету. Усе краіны, незалежна ад іх велічыні і грамадскага ладу, размешчаны ў межах частак свету ў парадку іх назваў.

Напрыклад: Гісторыя Беларусі – 63.3(4Беі); Геаграфія Украіны – 26.89(4Укр); Эканоміка Літвы – 65.9(4Літ).

Можна ствараць дзяленні для горада (...-2), вобласці (...-4). Напрыклад: Гісторыя Магілёўскай вобласці – 63.3(4Беі – 4 Маг); Эканоміка горада Магілёва 65.9(4 Беі – 2 Магілёў). Як ужо казалі ТТД можа камбінавацца з АТД. Напрыклад: Гісторыя тэхнікі ў Беларусі – 30 г (4Беі).

Табліца ТДС прызначана для абазначэння матэрыялу па пррызнаку сацыяльнай сістэмы. Дзяленні табліц абазначаны арабскімі лічбамі з апострафам (‘), выкарыстоўваюцца ў раздзеле “66 Палітыка.”

У адрозненне ад агульных і тэрытарыяльных тыпавых дзяленняў СТД выкарыстоўваецца толькі ў межах аднаго аддзела або некалькіх раздзелах адной галіны ведаў. СТД далучаецца да індэксу праз дэфіс (у раздзелах мовазнаўства, мастацкай літаратуры, сельскай гаспадаркі і інш). Напрыклад: Сорт бульбы – 42.15-3,

- Прадметныя рубрыкі даюцца ў адзіночным або множным ліку, у залежнасці ад таго, як гэтыя паняцці прадстаўлены ў табліцах. Напрыклад:

- Гнездавая рубрыка, дзе прадметы злучаюцца са сваіми аспектамі. Гнездавыя рубрыкі ўключаюць не адзін, а некалькі індэксаў. Аспекты збіраюцца заўжды пад фармуліроўкамі найбольш распаўсюджанымі. Напрыклад:

- Адсылачныя рубрыкі, у якіх даецца адсылка да іншых прадметных рубрык. Напрыклад: Биографии см. Персоналии; Архитектурные конструкции см. Части зданий и сооружений; высокомолекулярные соединения см. Полимеры.

Інверсійныя рубрыкі. Інверсія – гэта перастаноўка слоў. Напрыклад:

Власть государственная см. Государственная власть.

- Тэрміны, якія маюць поўную і скарочаную форму, прыводзяць у АПП у поўнай і скарочанай форме. Напрыклад: ОКГ (оптические квантовые генераторы) 32.86-5. Оптические квантовые генераторы (ОКГ) 32.86-5.

- Даты прыводзяцца ў АПП пры рубрыках і прычым у храналагічнай паслядоўнасці, калі яны адлюстроўваюць якія-небудзь падзеі (рэвалюцыі, войны і г.д.). Напрыклад: 1. Великая Отечественная война 1941-1945 – 63.3(2)622.

2. Революционно-демократическое движение в России

- Ёсць рубрыкі метадычнага характару, дзе даюцца правілы сістэматызацыі, прпануюцца метадычныя рашэнні, карысныя пры сістэматызацыі

библиографические пособия по и.91.9:63 и см. подразелениях 63

отдельных наук или предметов см. в соответствующих подразделениях классификации

-Асобую ўвагу трэба звярнуць на індэкс з зорачкай. Напрыклад: Биология 28.0

- 2 - спецыяльнае тыпавое дзяленне, якое выкарыстоўваецца ў адпаведных дзяленнях 46.

Усе пытанні выкарыстання АПП знаходзяцца ў прадмове да АПП.

6. Дадаткі. У дапамогу тым бібліятэкам, у якіх ёсць шмат нотных выданняў, музычных твораў у табліцах ёсць дадатак “Табліца классификации нотных изданий”.

Закончваюцца табліцы аглаўленнем, якое дапамагае знайсці адпаведны раздзел табліц.

Тэма: Агульная методыка сістэматызацыі дакументаў

Сістэматызацыя дакументаў - гэта размеркаванне іх у залежнасці ад зместу па аддзелах і раздзелах табліц класіфікацыі. Для сістэматызацыі дакументаў распрацаваны правілы або методыка.

Агульная методыка - гэта прыёмы і правілы, якія прымяняюцца пры сістэматызацыі дакументаў любой галіны ведаў. Толькі ведаючы гэтыя правілы, бібліятэкар зможа правільна вызначыць месца кнігі на паліцы і ў сістэматычнымкаталозе.

Каб правільна зразумець змест, вызначыць галоўнае пытанне кнігі, устанавіць яе месца сярод іншых дакументаў, бібліятэкар павінен валодаць шырокім колам ведаў, умець правільна выкарыстоўваць "Табліцы", валодаць методыкай сістэматызацыі, прымаць рашэнні, якія найлепш падыходзяць для канкрэтнай бібліятэкі. Гэта забяспечыць правільнасць і адназначнасць выбару індэксаў пры сістэматызацыі кніг, дазволіць ажыццяўляць цэнтралізаваную каталагізацыю, інфармацыйнае абслугоўванне чытачоў, выкарыстанне імі фондаў розных бібліятэк.

Асноўным прынцыпам сістэматызацыі з'яўляецца сістэматызацыя дакументаў па зместу. Іншыя прызнакі, не звязаныя са зместам, (форма, чытацкае назначэнне і інш), з' яўляюца другаснымі прызнакамі. Напрыклад, падручнікі атрымаюць індэкс той галіны ведаў, якая ў іх раскрыта. Падручнік гісторыі Беларусі - 63.3(4 Беі), фізікі - 22.3 і г.д. I толькі пры неабходнасці стварыць болыш дробнае дзяленне, бібліятэкар далучыць індэкс АТДя7 падручнікі і вучэбныя дапаможнікі, гэта значыць, улічыць тып дакумента і яго чытацкае назначэнне.

Другім прынцыпам сістэматызацыі дакументаў з' яўляецца раскрыццё зместу дакумента з навуковага пункту гледжання.

Дакументы сістэматызуюцца з мэтай сістэматычнай іх расстаноўкі на паліцах і адлюстравання зместу кнігі ў сістэматычным каталозе.

Для шматбаковага раскрыцця зместу дакумента ў сістэматычным каталозе прымяняецца метад паўторнага адлюстравання. У публічных бібліятэках ён прымяняецца пры сістэматызацыі дакументаў, дзе разглядаюцца два пытанні, кожнаму з якіх удзелена аднолькавая ўвага. Поўны індэкс у гэтым выпадку складаецца з двух індэксаў, злучаных знакам +. Гэта дазваляе адлюстраваць кнігу ў двух раздзелах сістэматычнага каталога.

Важнейшая праблема, якая ўзнікае пры стістэматызацыі - гэта размежаванне паміж навукамі іх састаўнымі часткамі. У кожным аддзеле табліц ёсць раздзелы для пытанняў агульнага і прыватнага характару. А ў кнігах гэтыя пытанні могуць узаемадзейнічаць, і сістэматызатар павінен выбраць адно рашэнне сярод некалькіх магчымых. Гэты выбар асноўваецца на шэрагу палажэнняў і правіл.

- Адным з іх з яўляецца правіла аб размежаванні паміж агульным і прыватным. Сістэматызатар павінен часта вырашаць, ці патрэбна пры сістэматызацыі прымяняць метад паўторнага адлюстравання, а калі не, то што лічыць у змесце кнігі галоўным: агульнае ці прыватнае. Напрыклад, для кнігі "Угнаенні пад ягадныя культуры" тэарэтычна магчыма чатыры варыянты рашэння: "40.40 Угнаенні", "42.358 Ягадныя расліны", камбінацыя гэтых двух паняццяў: 40.40 +42.358 або 42.358 + 40.40. Але правіла гаворыць аб тым, што калі ў кнізе агульнае дадзена ва ўзаемадзеянні з прыватным, яе патрэбна аднесці да прыватнага пытання, таму што прыватнае з’яўляецца болыш канкрэтным і звязана з практычным прымяненнем. Значыць, данай кнізе патрэбна прысвоіць індэкс 42.358. Такое правіла дзейнічае амаль ва ўсіх аддзелах табліц.

- Пры сістэматызацыі кніг складанага і разнабаковага зместу неабходна
улічваць мэтавае назначэнне кнігі, г.зн. каму кніга будзе карысна. Напрыклад, кнігі па фізіцы збіраюцца ў раздзеле "22.3 Фізіка", а кніга па методыцы яе выкладання ў школе атрымаюць індэкс 74.262.23 (сярод дзяленняў раздзела "74 Педагагічныя навукі"), таму што будзе патрэбна перш за ўсё настаўніку. Такі метад вызначэння месца кнігі на паліцы і ў каталозе называецца сістэматызацыяй па прымяненню ці мэтаваму назначэнню.

- Калі цяжка вызначыць мэтавае назначэнне ці вобласць прымянення кнігі, патрэбна вызначыць, ці няма ўплыву аднаго аб'екта на другі і сістэматызаваць кнігу па аб'екту уплыву. Напрыклад, кнігу "Надвор'е і ўраджай азімай пшаніцы" патрэбна аднесці ў дзяленне "42.112 Зернавыя культуры" а не ў дзяленне "26.236 Сінаптычная метэаралогія", таму што на ўраджай пшаніцы ўплывае надвор' е.

- Пры сістэматызацыі кніг, у змесце якіх пераплятаюцца розныя галіны ведаў, перавага аддаецца асноунай галіне. Напрыклад, кніга "Медыцынская эпідэміялогія з асновамі агульнай біялогіі, паразіталогіі, мікрабіялогіі вірусалогіі" атрымае індэкс 51.9.

Правілы размежавання дзейнічаюць як у межах адной галіны, так і пры раздзяленні розных галін ведаў.

- размежаванне ажыццяўляецца і ў тым выпадку, калі сістэматызуецца
літаратура па гісторыі навук і кнігі аб вядомых вучоных. Так, кнігі па гісторыі
навукі ў цэлым або па гісторыі трох і больш яе напрамкаў атрымаюць індэкс
"72.3 Гісторыя навукі". Такі ж індэкс атрымаюць біяграфіі вучоных-
энцыклапедыстаў (Ламаносаў і т.п.). Кнігі ж па гісторыі асобных навук ці іх
састаўных частак і біяграфіі вучоных, дзейнасць якіх звязана з адной навукай
атрымаюць індэкс гэтай навукі з далучэннем АТД "г". Напрыклад, гісторыя
астраноміі - 22.6 г, біяграфія Д.І.Мендзялеева - 24 г і г.д. Біяграфіі гістарычных
дзеячаў сістэматызуюць у адпаведны перыяд гісторыі той ці іншай краіны.

5. Бываюць выпадкі, калі сістэматызуецца не кніга ў цэлым, а нейкая яе частка, напрыклад асобны твор са зборніка, шматтомнага выдання, артыкул з часопіса ці газеты. Гэты метад носіць назву метада аналітычнай сістэматызацыі, На картцы з аналітычным апісаннем у шыфры ўказваецца індэкс той крыніцы, адкуль узята гэта частка, а ў якасці каталожнага індэкса - індэкс па зместу гэтай часткі.

Іншы раз сістэматызатару неабходна адыходзіць ад правіл і звяртацца да камплексіравання - аднясенне кнігі да таго ці іншага дзялення, улічваючы не галоўны, а іншыя прызнакі. Гэты метад прымяняецца ў тым выпадку, калі цяжка раздзяліць пераплеценыя ў кнізе пытанні, а патрэбна аддаць перавагу аднаму з іх, каб было зручна чытачу выбраць кнігу, і каб пазбегнуць паўторнага яе адлюстравання. У табліцах для гэтага створаны комплексныя дзяленні. Напрыклад, раздзел "84 Мастацкая літаратура", дзе за аснову для сістэматызацыі бярэцца не змест кнігі, а своеасаблівае раскрыццё зместу праз мастацкі вобраз.

Комплексныя дзяленні ствараюцца і па шэрагу іншых прызнакаў: віду выдання (галіновыя бібліяграфічныя паказальнікі, дзяленне 91.9), чытацкаму назначэнню кнігі (дзяленні 40.7, 44, 48,) і г.д. Падрабязней пра іх пагаворым пры выкладанні прыватнай методыкі сістэматызацыі.

Пры сістэматызацыі ўлічваюцца і іншыя фактары. Напрыклад, калі ў кнізе асветлены два пытанні, кожнаму з якіх удзелена роўная ўвага, прымяняецца метад паўторнага адлюстравання. Так, кніга аб узаемаадносінах Беларусі і Расіі на сучасным этапе атрымае індэкс 66.4(4 Беі) + 66.4 (2 Рас). Калі ж аднаму з двух пытанняў надаецца відавочная перавага, кніга атрымае індэкс па гэтаму пытанню. Напрыклад у кнізе "Рудабельская рэспубліка", дзе расказваецца аб перыядах рэвалюцыі і грамадзянскай вайны, але апошні асветлены болып,кніга атрымае індэкс. 63, 3 (4Беі) 613,

Калі ж ў кнізе разглядаюца тры і болыш вузкіх пытанні, якія складаюць адну шырокую галіну, выданне атрымае індэкс гэтай галіны. Напрыклад, у кнізе "Пасеў, уход за пасевамі і збор ураджаю" кожнае з названых пытанняў мае свой індэкс: пасеў - 41.45, уход за пасевамі - 41.46, збор ураджаю - 41.47, але кніга ў цэлым атрымае абагульняючы індэкс "41.4 Земляробства, Агратэхніка".

Усвядоміўшы правілы сістэматызацыі кніг у адной галіне, напрыклад у сельскай гаспадарцы, можна распаўсюдзіць гэту методыку і на кнігі аналагічнага характару па эканоміцы, гісторыі і іншых навуках, г.зн., прымяніць метад аналогіі.

Выкарыстанне дзялённяў табліц у кожнай канкрэтнай бібліятэцы залежыць ад аб’ёму яе фонду, профілю яе абслугоўвання, саставу чытачоў. Таму у сельскіх бібліятэках Беларусі не будуць выкарыстоўвацца дзяленні "42.17 Каўчуканосы", "46.2 Вярблюдагадоўля" і т.д; у бібліятэцы хімічнага інстытута будуць выкарыстоўвацца ўсе дзяленні пададдзела "24 Хімічныя навукі", а ў публічнай бібліятэцы-філіяле - толькі самыя агульныя. Таму кожная бібліятэка ўдакладняе табліцы ў залежнасці ад сваіх патрэб, г.зн. складае рабочыя табліцы.

Працэс удакладнення - гэта адбор класіфікацыйных дзяленняў, якімі будзе карыстацца сістэматызатар данай бібліятэкі. Пры складанні табліц сістэматызатар рашае, якія індэксы будуць выкарыстаны для расстаноўкі кніг на паліцы, якія - для расстаноўкі картак у сістэматычным каталозе, ад якіх можна адмовіцца зусім.Адначасова ўключаюцца дадатковыя класіфікацыйныя дзяленні, якія створаны з дапамогай тыпавых дзяленняў. Таму ўдакладненне табліц - працэс двухбаковы.

Удакладненне індэксаў можна рабіць непасрэдна ў табліцах: на палях побач з індэксамі паставіць "ПК" - палічны і каталожны, ці толькі "К" -каталожны. Індэксы, побач з якімі няма паметак, для сістэматызацыі ў данай бібліятэцы не выкарыстоўваюцца. Але яны не закрэсліваюцца, таму што могуць спатрэбіцца па меры росту фонду бібліятэкі. Дадатковыя індэксы друкуюць на лісце паперы і ўклейваюць у табліцы.

9. Не меньшае значэнне чым удакладненыя табліцы, мае картатэка метадычных рашэнняў. Яна дапамагае забяспечыць адзінства метадаў сістэматызацыі ў канкрэтнай бібліятэцы. Сярод дакументаў, што паступаюць у бібліятэку, бываюць такія, якія могуць атрымаць пры сістэматызацыі розныя індэксы, і ўсе яны будуць правільныя. Але сістэматызатару патрэбна зрабіць выбар на карысць аднаго правіла і прытрымлівацца яго заўсёды.

Бываюць таксама выпадкі, калі ў табліцах адсутнічаюць правілы па сістэматызацыі асобных дакументаў і сістэматызатар павінен прыняць самастойнае рашэнне. Але можа так здарыца, што рашэнне забываецца, або, калі сістэматызуе іншы бібліятэкар, ён можа не ведаць аб прынятым рашэнні. Каб гэтага не здары

Что способствует осуществлению желаний? Стопроцентная, непоколебимая уверенность в своем...

Живите по правилу: МАЛО ЛИ ЧТО НА СВЕТЕ СУЩЕСТВУЕТ? Я неслучайно подчеркиваю, что место в голове ограничено, а информации вокруг много, и что ваше право...

Что делать, если нет взаимности? А теперь спустимся с небес на землю. Приземлились? Продолжаем разговор...

ЧТО И КАК ПИСАЛИ О МОДЕ В ЖУРНАЛАХ НАЧАЛА XX ВЕКА Первый номер журнала «Аполлон» за 1909 г. начинался, по сути, с программного заявления редакции журнала...

Не нашли то, что искали? Воспользуйтесь поиском гугл на сайте: