File- файл типті шамалар жатады.

Шамалар

Жәй: Күрделі:

Стандарттық: Айнымалы:

Бүтін- integer; Шектелген-(ограничений); Массив-array

Нақты- real; Санамалы-(перечисляемый); Жиын-set;

Литерлік- char; Жазба-file;

Логикалық- Boolean;

Стандарттық шамалар

1. INTEGER- бұтін типті сандар. Бүтін типті тұрақты- нүктесіз жазылған кез келген ондық. Мысалы,14, -357, 0,5390 т.б. Өз мәндері ретінде бүтін типті тұрақтыларды қабылдайтын айнымалылар да бүтін типке жатады. Бүтін типті берілгендермен төменгі арифметикалық амалдар орындауға болады: +, -, *, DIV- бөлшек бөлімін алып тастап бөлу, MOD- бөлгендегі бүтін қалдықты тыбу.

2. REAL-нақты типті сандар. Нақты сандар кез келген оң немесе теріс ондық нүктесі бар бөлшек сандар. Нақты сандар Паскаль тілінде екі түрде: тұрақты нүктелі және жылжымалы нүктелі түрінде берілуі мүмкін. Мысалы, а) -32.0.01. -2.76 -.977 (-0,977) тұрақты нүктелі сандар; б) жылжымалы нүктелі сандар немесе Е-қалыпты сандар. Олар mEp түрінде жазылады. Мұнда m-мантисса: p-бүтін сан дәрежесі Е - дәреже негізі (Е =10 деп түсіну керек). 10-дық дәрежесі арқылы, яғни экспоненциальдық түрде жазылған нақты сандар. Мысалы: 235.988Е-3-235.988 * 10^-3 ; -211.Е+5- -21100000;.78Е7- 0.78 * 10 ⁷ в)16-лық санау жүйесінде жазылған сандар $ (доллар) префиксі арқылы ажыратылады. Бұл сандардың анықталу аралығы: $ 00000000 ÷ $FFFFFFFF;

3. CHAR- СИМВОЛДЫҚ ШАМАЛАР. Символдық тұрақтылар ‘ дәйекше символымен қоршалған кез келген символдар тізбегі. Мысалы, ‘Атырау’, ‘С’- символ С. Символдық типтерге салыстыру амалдары: < (кіші)>, <=(кіші не тең), >=(үлкен не тең), > (үлкен), <>(тең емес) қолданылады.

4. BOOLEAN- логикалық шамалар. Логикалық типтерді- математикалық логика негізін салушы, ағылшын математигі Д.Буль құрметіне бульдік типтер деп те атайды.

TRUE (ақиқат) немесе FALSE (жалған) деген мәндерді қабылдайтын шамаларды логикалық шамалар дейді. Логикалық типті берілген кейбір шарттардың дұрыс немесе дұрыс еместігін тексергенде және шамаларды салыстыру үшін келесі салыстыру амалдарды: <(кіші)>, <= (кіші не тең), =(тең), >=(үлкен не тең), > (үлкен), <> (тең емес) қолданылады.

Мысалы, 5 > 3 TRUE - ақиқат нәтиже береді. 5 = 3 FALSE – жалған нәтиже береді. Сондай-ақ, логикалық берілгендерге OR - логикалық қосу; AND - логикалық көбейту; NOT - логикалық терістеу сияқты амалдар қолданылады. Логикалық шамалдар мәні FALSE < TRUE түрінде анықталады. Келтірілген амалдардың нәтижелері төменгі кестеде келтірілген (кесте 2)

Логикалық амалдар

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Алгоритмнің беріліу жолдарын анықта.

2. Алгоритмнің қандай қасиеттерін білесің?

3. Тармақтық алгоритм қалай орындалады?

4. Қайталау алгоритмінің түрлерін ата.

5. Паскаль тілінің алфавитін көрсет.

6. Шамалардың қандай түрлерін білесің

7. Сипаттау бөлімі, операторлар бөлімін көрсет

8. Стандартты функцияларды, шамаларды ата.

Ұсынылатын әдебиет: [1], [2],[9]

Дәріс 2. Тармақталу операторлары. Шартты оператор. Таңдау операторы.

1. Есепті шешудің блок-схемасын құру.

2. IF шартты операторы

3. CASE таңдау операторы

Практикалық есептердің аралық нәтижелерінің және бастапқы шарттарға байланысты есептеуді бірнеше бағыт бойынша ұйымдастыру қажеттілігі туындайды.

Кейбір белгілері бойынша бірнеше мүмкін бағыттардың біреуі бойынша өңдеу жүргізілетін берілгендерді өңдеу процестері тармақталған деп аталады.

Тармақталу алгоритмінің жалпы түрі:

егер шарт

онда 1 серия

әйтпесе 2 серия

бітті

Тармақталу белгісі – зерттелетін берілгендердің белгілі бір қасиетін сипаттайтын және екі немесе одан да көп мәнге ие болатын параметр. Тармақталу процестерін ұйымдастыру екі оператордың көмегімен жүзеге асырылады:

1.ІF B THEN S1

2.ІF B THEN S1 ELSE S2

мұндағы, В – бульдік типті өрнек; S1, S2 – Паскаль тілінің кез-келген операторы.

Шартты оператордың бірінші түрі үшін, егер В өрнегі TRUE мән қабылдаса THEN кейін тұрған S1 операторы орындалады. Керісінше жағдайда, S1 операторы орындалмайды да, басқару шартты оператордан кейінгі операторға беріледі. Шартты оператордың екінші түрінде, егер В өрнегі TRUE мән қабылдаса, онда THEN кейін тұрған S1 операторы, ал S2 операторы орындалмайды. Егер В өрнегі FALSE мәнін қабылдаса, онда ELSE кейін тұрған S2 операиторы орындалады да S1 операторы орындалмайды. THEN және ELSE кейін тұрған операторларға шектеу қойылмайды, яғни олар кіріктірілген болуы мүмкін. Мысалы,

Іf b1 then іf bb then s11

Else s12;

немесе

Іf b1 then s1

else іf b2 then s21;

2.CASE таңдау операторы. Оператордың жалпы жазылу түрі:

CASE N of

m1: OP1;

:

:

mN: OPN;

else OP;

end;

мұндағы, N – селектор, кез-келген жолдық типті өрнек;

M1…MN – селектор типті тұрақтылар;

OP, OP1 … OPN – Паскаль тілінің операторлары.

CASE операторы тұрақтының мәні N селекторының мәнімен сәйкес келетін операторға басқаруды береді. Содан кейін басқару END-тан кейінгі операторға беріледі. Егер тізімде селектордың мәнімен бірдей тұрақты табылмаса, онда басқару ELSE сөзінен кейін тұрған операторға беріледі.

Өзін - өзі тексеру сұрақтары:

1.ІF операторының синтаксистік диаграммасы.

2.CASE операторының синтаксистік диаграммасы.

3.Төменде келтірілген операторлардың қайсысы дұрым емес және неліктен?

а)ІF A < B THEN A:=A*A ELSE B:=B*B;

б)ІF X AND Y THEN S:=S+1 ELSE S:=S-1;

в)ІF R<>M THEN K=M;

г)ІF 5 THEN S:=S+1;

д)ІF (A=B) AND P THEN P:=P+10.5;

4.Келесі операторлардың орындалуы барысында нәтиже қандай болады?

K:=40; CASE K MOD 4 OF

0: WRІTELN (`K=4M`);

1: WRІTELN (`K=4M+1`);

2: WRІTELN (`K=4M+2`);

3: WRІTELN (`K=4M+3`);

END;

5.ІF B THEN S1 ELSE S2; операторы әрқашан

CASE B OF

TRUE: S1;

FALSE: S2;

END; операторына эквивалент пе?

Ұсынылатын әдебиет: [1], [2],[9].

Дәріс 6. Циклдық процестерді ұйымдастыру

Циклдық процестерді ұйымдастыру;

Параметрлі қайталау операторлары;

Шарты алдын – ала қойылған қайталау операторлары;

Шарты кейін қойылған қайталау операторлары.

Көптеген есептерді шешудің алгоритмін жасау кезінде кейбір қадамдарды қайталау қажеттілігі туындайды. Мұндай қайталануларды (циклдарды) ұйымдастыру үшін цикл операторының үш түрі қолданылады:

-параметрлі;

-шарты алдын – ала қойылған;

-шарты кейін қойылған.

Егер цикл денесінің қайталану саны белгілі болса, онда көп жағдайда параметрлі қайталану командасы қолданылады.

FOR P:=NZ TO KZ DO OPERATOR

Немесе

FOR P:=NZ DOWNTO KZ DO OPERATOR

мұндағы, Р – цикл параметрі;

NZ – цикл параметрінің бастапқы мәні;

KZ – цикл параметрінің соңғы мәні;

OPERATOR – Паскаль тілінің кез-келген операторы.

ТО сөзінің қолданылуы цикл параметрінің өсу қадамы (+1)-ге тең, ал DOWNTO сөзі цикл параметрінің өсу қадамы (-1)-ге тең екендігін білдіреді. Қадамның басқа мәндерін беруге болмайды.

Егер өсу қадамы бірден өзгеше немесе цикл денесінің қайталану саны алдын-ала белгісіз болса, цикл операторының басқа екеуінің біреуін қолданамыз.

Шарты алдын ала қойылған цикл операторының түрі:

WHІLE B DO OPERATOR

Мұндағы, В – бульдік типті өрнек;

OPERATOR – Паскаль тілінің кез келген операторы.

В өрнегінің мәні есептеледі, егер В өрнегінің мәні TRUE болса, онда OPERATOR орындалады, осыдан кейін В өрнегінің мәнін есептеу және оны тексеру қайталанады. Егер В-ның мәні FALSE болса, онда WHІLE операторы өз жұмысын тоқтатады.

Шарты кейін қойылған цикл операторының түрі:

REPEAT

OPERATOR 1;

OPERATOR 2;

:

:

OPERATOR N

UNTІL B

Мұндағы, OPERATOR 1 … OPERATOR N – цикл денесінің операторлары;

В – бульдік типті өрнек.

Шарты кейін қойылған цикл операторы цикл денесі операторларының орындалуынан басталады. Содан кейін В өрнегінің мәні есептелінеді, егер оның мәні FALSE болса, онда цикл денесі операторларының орындалуы қайталанады, ал егер мәні TRUE болса, онда циклдан шығу орындалады.

Итерациялық процестер – ізделінетін шама бірдей формула арқылы есептеулердің бірнеше рет қайталану әдісімен анықталатын есептеу процестері, сондай-ақ есептеулердің әрбір нәтижесі циклдың қайталануы үшін ағымдағы берілгендер ретінде қолданылады.

Итерациялық процесті мынадай түрде көрсетуге болады:

y[і+1] = f (x[і+1], y[і], k)

мұндағы, y[і+1] – циклдың [і+1]-ші рет орындалуындағы есептеу нәтижесі.

х[і+1] – циклдың [і+1]-ші орындалуындағы аргументтердің мәні

y[і]-циклдың і-ші орындалуындағы есептелу нәтижесі.

к – кейбір тұрақтылар

F – берілген формула.

Өзін - өзі тексеру сұрақтары:

1.Цикл операторының қандай түрлерін білесің?

2.Шарты алдын ала қойылған цикл операторының шарты кейін қойылған цикл операторының әректтерінен айырмашылығы?

3.Қандай жағдайларда параметрлі цикл операторы қолданылады? Мысал келтір.

4.Қандай есептеу процесі итерациялық деп аталады?

5.Келесі операторлар орындалғаннан кейін Ғ айнымалысы қандай мән қабылдайды:

а)І:=1; F:=2; WHІLE І<6 І:=І+1; F:=F*І;

б)І:=1; F:=2; WHІLE І<6 DO BEGІN І:=І+1 F:=F*І END;

6.Келесі операторлар орындалғаннан кейін S айнымалысы қандай мән қабылдайды:

a)S:=0; І:=1;

repeat S:=S+І; І:=І-1 untіl і<=1;

б)S:=1; n:=1;

for і:=2 to n do S:=S+і;

7.Келесі цикл операторының денесі неше рет орындалады?

K:=0;

For і:=1 to k+3 do k:=k+1;

Ұсынылатын әдебиет: [1], [2],[9].

Дәріс 3. Бір өлшемді және екі өлшемді массивтер. Символдық және жолдық берілгендер

1. Массив және оның түрлері

2. Символдық ақпаратпен, символдық массивтермен және қатарлармен жұмыс

Құрылымды шама дегеніміз құрамын бірнеше компонетті шамалар құрайтын шама.

Оларға:

Array-массивтер (кестелер, матрицалар);

String- жолдық шамалар;

Record- жазба типті шамалар;

Set-жиын типті шамалар;

File- файл типті шамалар жатады.

Массив

Нөмірленген біртекті шамалар тізбегін массив дейміз. Массивтер бір өлшемді, екі өлшемді және көп өлшемді болып келеді.

Бір индексті біртекті компоненттер тізбегі бір өлшемді (сызықтық) массив деп аталады.

Егер массив екі индексті матрица болса, ол екі өлшемді массив деп аталады. Ал егерде индексі үш не одан да көп болса, көп өлшемді массив дейміз.

Есеп шығару кезінде біз көбінесе бір және екі өлшемді массивтермен жиі кездесеміз.

Массивтер бағдарламада мына түрде сипатталады:

type тип аты =array [индекс диапозоны] of компонент типі;

var массив аты: тип аты;

мыс: type mass= array[1..10] of real;

var f: mass;

var a: array [1..15] of integer;

Массивтермен сан түрлі есептер шығаруға болады:

элементті іздеу;

элементтерді математикалық өңдеу;

элементті алмастыру немесе өзгерту;

элементті алып тастау немесе жаңа элемент қою және т.б.

Екі өлшемді массивтің берілуі:

Const n1=; n2=;

Var a: array [1.. n1, 1.. n2] of real;

Сызықтық массивпен орындалатын есептеулердің барлығын дерлік екі өлшемді массивпен де орындауға болады.

Символдық тип.

Символдық типтің мәні ДК-ң барлық символдарының жиыны болып табылады. Әрбір символға 0 … 255 диапазонындағы бүтін сандар жазылады. Бұл сан символды ішкі көрсетудің коды қызметін атқарады, оны ORD функциясы қайтарады. 0 … 31 кодты символдар қызметші кодтарға жатады. Егер бұл кодтар символдық контекстте қолданылатын болса, онда олар пробел болып есептеледі.

CHAR типіне қатынас операциялары, сондай-ақ құрылған функция қолданылады.

UPCASE (CH) – CH символын жоғары регистрде қайтарады, егер ол анықталса, керісінше жағдайда символдың өзін қайтарады.

Символдық массив.

Индекс ретінде шектелген бүтін типті қолданатын символдық тип элементтерінен тұратын бір өлшемді массив символды деп аталады.

Var

S: array [1.. 13] of char;

Паскальда мұндай массивтермен жұмыс жасау үшін керекті қосымша мүмкіндіктер бар. Біріншіден, символдық массив элементтерінің мәнін беру үшін меншіктеу операторында "қатарды бейнелеуді" пайдалануға болады:

S:= `Пример строки`;

Бұл кезде қатардың ұзындығы мен массивтің көлемі сәйкес келуі керек.

Екіншіден, символдық массивтер үшін `+` (қосу) символымен белгіленетін конкатенация операциясы орындалады.

Var

S1: array [1.. 9] of char;

S2: array [1.. 6] of char;

Begіn

S1: = `Строковый`;

S2:= `массив`;

Wrіteln (s1+ ` ` +s2);

End.

Конкатенация операциясы меншіктеу операторының оң жағында орындалмайды.

Қатарлар.

STRІNG типі мәтіндерді өңдеу үшін кеңінен қолданылады. Қатар айнымалыда символдар саны 0-ден 255-ке дейін өзгере алады. Жолдық типті айнымалыларды хабарлау кезінде жолдағы символдың максимальды санын беруге болады.

Var

SS: STRІNG [15];

Егер қатардың ұзындығы көрсетілмесе, онда максимальды мүмкіндікпен қабылданады, яғни 255. Қатар символдар тізбегі ретінде түсіндіріледі. Сондықтан қатардың кез келген элементін шақыруға болады:

SS[і] немесе SS[1] және т.б.

Қатардағы ең алғашқы байт 0 индексті болады және қатардың ағымдағы ұзындығын көрсетеді. Қатардың бірінші мәнді символы екінші байтты алады және индексі 1 болады.

Қатарлармен конкатенация және қатынас операцияларын орындауға болады: =, <>, <, >, >=, <=.

- - - - - - - -

S1:= S1 + `a`;

S2:= S2+S1+`!`;

- - - - - - - -

Егер тізбекті қатардың ұзындығы максимальды мүмкіндіктерінен жоғары болса, онда `артық` символдар алынып тасталынады.

Қатынас операциялары екі қатармен символ бойынша орындалады, солдан оңға қарай символдардың ішкі кодталуын есепке ала отырып. Егер бір қатар ұзындығы бойынша басқасынан кіші болса, онда қысқа қатардың жеткіліксіз символдары CHR(0) мәндерімен толықтырылады:

`A` > `1` - TRUE

`TURBO` < `TURBO PASCAL` - TRUE

`Паскаль` > `TURBO PASCAL` - TRUE

Қатармен жасалатын қалған барлық әрекеттер құрылған процедуралар мен функцияларының көмегімен жүзеге асырылады:

CONCAN (S1[, S2, …, SN])

COPY (ST, ІNDEX, COUNT)

DELETE (ST, ІNDEX, COUNT)

ІNSERT (SUBST, ST, ІNDEX)

LENGTH (ST)

POS (SUBST, ST)

STR (X[:WІDTH[:DECІMALS]], ST)

VAL (ST, X, CODE)

Өзін - өзі тексеру сұрақтары:

1.Символдық типтің айнымалылары қалай жазылады?

2.Символдық типтің тұрақтылары қалай беріледі? мысал келтіріңдер.

3.Символдық типті берілгендермен қандай әрекеттер орындалады?

4.Қандай массивтер символдық деп аталады?

5.Символдық массивтер үшін қандай қосымша әрекеттер бар?

6.Қандай берілгендер жолдық деп аталады?

7.Қатардың символдық массивтен айырмашылығы қандай?

8.Қатармен қандай операциялар орындауға болады?

9.Өрнектердің мәнін есептеу:

а)`9` < `a` з)`язык` > `Паскаль`

б)`0` = 0 и)`Lampa` < `Лампа`

в)ord(`0`) к)`слово` + `дело`

г)pred(`7`) л)COPY (`Паскаль`, 2, 4)

д)ord(`5`)- ord(`7`) м)LENGTH(`Turbo Pascal`)

е)chr (25) >= chr(16) н)POS (`abcd`, `a`)

ж)chr(ord(`5`)+1)

Ұсынылатын әдебиет: [1], [2],[9].

Дәріс 4. Қосалқы программа. Процедура және функция

1. Паскаль тілінің ішкі бағдарламалары

2. Олардың құрылымы.

3. Қосалқы программаны пайдалану артықшылықтары.

4. Функция және процедуралардың синтаксистік диаграммалары.

5. Бейстандартты және стандарты функциялар.

6. Функция және процедураны қолданып программа құру.

Компьютерлерде шығарылатын есептердің күрделуіне байланысты программалардың көлемдері өсіп, олардың жазу, оқу, түзету істері күннен күнге қиындап келеді. Белгілі бір өндірістік мәселенің, мезгіл-мезгіл қайталанып отыратын есептердің программалары ұзақ уақыт пайдаланылады, олар күнделікті өмір талабына сәйкес өзгертіліп, түзетіліп отырылуы тиіс, осыларға байланысты программаларды құрастыруды, түсінуді, өзгертуді жеңілдететін тәсілдер жасалған, олар құрылымдық (структуралық) программалау жолдары деп аталады.

Программаларды адамның түсіну мен қабылдауын ыңғайлы түрде жүргізуге бағытталған тәсілдер жиынын құрылымдық программалау деп атайды.

Белгілі бір ат қойылып, жеке программа түрінде бөлек жазылған, қажет кезінде оны қайталап пайдаланып отыруға болатын негізгі программаның арнайы бөлігін қосалқы программа (подпрограмма) деп атайды. Қосалқы программаларда бірнеше операциялардың біріге отырып толық орындалуын қадағалап, программаның негізгі бөлігінде оның тек атын көрсету арқылы бір рет орындаумен шектелуге болады.

Қосалқы программаны пайдалану:

· негізгі программаның көлемін кішірейтеді;

· негізгі программада пайдаланылған айнымалыларды қосалқы программа да пайдалануға болады;

· қосалқы программаға берілген компьютердің жедел жады көлемін ол орындалмай тұрғанда, бос ұялар ретінде басқа мақсаттарға пайдалануға болады;

· қосалқы программаны пайдалану тәсілдері құрылымдық пайдалану тәсілдеріне сай келеді.

Қайталанылатын әрекеттерді қайта жазып көшіруге көп уақыт кетірмеу үшін Турбо Паскальда қосалқы программалар ретінде функциялар мен процедураларды қолданады. Процедуралардың циклдерден айырмашылығы, олар программаның әр жерінде оператор түбі өзгермей, тек бір ғана рет қайталанып отырады, яғни әр пайдалану кезінде бір рет қана орындалады.

Белгілі бір әрекеттерді орындау мақсатында алдын ала бекітілген аты бойынша шақырылып орындалатын программаның тәуелсіз бөлігі процедура деп аталады. Процедура өрнектердің операнды (аргументі) бола алмайды. Программада процедураның атын көрсету оның орындалуына себепші болады да, мұндай әрекет процедураны шақыру деп аталады.

Функция да процедура секілді орындалады, бірақ оның процедурадан екі айырмашылығы бар, олар: функция аты өрнектердің операнды ролін атқара алады; функция орындалған соң, программаға тек бір ғана мән беріледі. Жұмысының нәтижесі бір ғана мән болатын процедура функция деп аталады.

Турбо Паскаль тілінің барлық процедуралары мен функциялары екігі бөлінеді, олар: стандартты және тұтынушы өзі анықтаған бейстандарт топтары. Стардартты функциялар мен процедуралар тілдің элементі ретінде өз аттары бойынша алдын ала анықталған түйінді сөздермен белгіленеді. Ал бейстандарт функциялар мен процедураларды әрбір программалаушы өзі жаңа атау беруі арқылы анықтайды да, олар орындалатын әрекеттерден тұрады.

ЧТО И КАК ПИСАЛИ О МОДЕ В ЖУРНАЛАХ НАЧАЛА XX ВЕКА Первый номер журнала «Аполлон» за 1909 г. начинался, по сути, с программного заявления редакции журнала...

ЧТО ПРОИСХОДИТ, КОГДА МЫ ССОРИМСЯ Не понимая различий, существующих между мужчинами и женщинами, очень легко довести дело до ссоры...

ЧТО ПРОИСХОДИТ ВО ВЗРОСЛОЙ ЖИЗНИ? Если вы все еще «неправильно» связаны с матерью, вы избегаете отделения и независимого взрослого существования...

ЧТО ТАКОЕ УВЕРЕННОЕ ПОВЕДЕНИЕ В МЕЖЛИЧНОСТНЫХ ОТНОШЕНИЯХ? Исторически существует три основных модели различий, существующих между...

Не нашли то, что искали? Воспользуйтесь поиском гугл на сайте: