|
|
Башкорт хан hэм Кыпсак хан фэлсэфэhе.Башкорттарзынг нугзар динен тотоусы олешененг фэлсэфэлэрененг асылын Башкорт хандынг hэм Кобяк (Кыпсак) хандынг документтарын ойрэнеп аныклап булалыр. Эммэ шуны ла тура итеп эйтеп утеу кэрэктер, ошогаса хэзерге Башкортостан ерзэрендэ Башкорт ханга кагылыусы тарихи сыганактарзынг табылмауы барыбызга ла мэглумдер. Шуга курэ эле мин бары тик Кубаньдэ табылган Башкорт хан комарткылары тураhында гына hуз йоретергэ мэжбурмен.
Язманынг талас-сирия хэрефле оске олеше – «Русуа кхн ддтрк. Тмуан тур-кагда уиш».
Аксанынг икенсе ягындагы язманынг янгырашы – «Эйдогкутилги Рикдзуксимлг». Хэзерге эзэби башкорт телендэ – «Идигуты илденг ригз вэ кесе мэлиг». Урыс кнэзе Владимир аксаhы.
Аксанынг икенсе ягындагы язма нынг янгырашы – «hм+hрубн+асбрга». Хэзерге эзэби башкорт телендэ – «hэм фэруван Себергэ». hыгымта: Был акса урыс кнэзе Владимирзеке туел!
Аксанынг икенсе ягындагы язманынг укылышы – «500+50 кhт». Хэзерге эзэби башкорт телендэ – «550 гад (милэди йыл)». hыгымта: Акса урыс кнэзе Владимирзыкы тугел!
Язмалар юнан хэрефтэрен кулланып башкарылгандар, hулдан унга укылалар. Язманынг янгырашы - «Паhсгараадаэ: адаада пэасан». Хэзерге эзэби башкорт телендэ - «Башкорт дад аткарыусыhы бэжэнэктэрзенг». Язманынг янгырашы – ««Эагауа+Гаса+Кса: С(а)ран…». Хэзерге эзэби башкорт телендэ – «Яхви (а)кса кесе: сарзынг…». hыгымта: Был акса урыс кенэзе Владимирзыкы тугел, э Башкорт хандыкы! Бруно Бонифаций язмаларынан белеуебезсэ, ул бэжэнэктэрзе осраткан вакытында вардегузга hылтана. Ул бит тэузэ урыс кнэзендэ була, шунан hунг гына бэжэнэктэр иленэ юл тота. Тимэк был урыс кнэзененг титулы «вардегуз» булып сыга икэн. Эммэ, «вардегуз» титулын Башкорт хан йоретеуенэн сыгып фекер йореткэндэ, Бруно Бонифаций тап урыс батшаhы Башкорт ханда булган булып сыга тэузэ! Тимэк Башкорт хан менэн кенэз Владимир бер ук шэхес! Эл-Гарнати Башкорт хан тураhында былай тип язалыр: «Э башкорт халкынынг батшаhы hэр вакыт Румды болгенлеккэ hалып килде. А башкорттарзынг батшаhын Кирали тип атайзар hэм унынг батшалыгы Рум батшаhынынг билэмэлэренэн купкэ зур, гэскэре лэ унунынг hанhыззыр. Унынг иле Рум иленэ егерме конлек юлга кингерэктер. Ул ифранжизэр мэзhэбен тоталыр, сонки унынг бисэhе ифранжилэрзэн, ул ифранжилар иленэ яу саба hэм уларзы эсиргэ алалыр. Бар халыктар за унынг гэскэрененг куплеге айканлы унынг менэн hугышыузан куркаларзыр. Ул минэн, мосолмандарга аракы эсергэ ярамаганын ишеткэс шулай тип эйтте – «Был дорес тугел, сонки бал тэнде сэлэмэтлэндерэ, э куп бисэлек тэнде hэм ангды косhезлэтэ («Путешествие Абу Хамида Аль-Гарнати». М., 1971. Стр. 40-41.)». Искэртмэ: «Ифранжи мэзhэбе» тип Гарнати франктарзын hэм мадъярзарзынг дине – католик динен атайзыр. Вардегезды сукындырыусы Бруно Бонифаций за католик дине епискобы бит. Эммэ, Киев калаhындагы тэуге сиркэузенг Византия патриархатына карауынан сыгып фекер йореткэндэ, католик дине епископы сукындырhа ла, Башкорт хан нугзар динен тоткан булып сыга икэн. Иран тарихсыhы Гардизи иhэ былай тип яза – «Башкорт хазарзарзынг югары турэлэрененг береhелер. Ул хазарзар менэн кимактар араhында урынлашкандыр. Унынг 2000 hыбайлы гэскэре барзыр. Хазар каганы Башкортка саклабты кысырыклаhын осен илсе ебэрзе…». (Macartney, 1930, стр. 37). Тарихтан белеуебезсэ Кубандэ Башкорт хандынг хакимлыгы кимактар батшаhы Кобэк (Кыпсак) хан хакимлыгы менэн алмашына. Тмутараканда табылган моhерзэр hэм аксалар фэлсэфэуи тэглимэттэрзенг эллэ ни узгэрмэузэрен курhэтэлэр.
Язмалар ерле кыпсак алфавиты (юнан алфавиты) менэн башкарылгандар, hулдан унга укылаларзыр. Язманынг янгырашы – «Кэбh исг+сд Мтраh(а)». Хэзерге эзэби башкорт телендэ – «Кубэк (Кыбсак) Гайса саиде (батшаhы) Матарханынг». Тимэк, кыпсактарзынг фэлсэфэhе Башкорт хан фэлсэфэhе кеуек ук тэрсэни мэзhэбтэрзенг береhенэ карайзыр. Тарихсылар, ни эшлэптер кыпсактарзынг да бэжэнэктэрзенг дэ язмалары булмаган икэн тип баралар. Бындай караштарзынг хата икэнен курhэиеп утеу зарурзыр. Кыпсактар юнан язмаhына нигезлэнгэн уз алфавиттарын гына тугел э бэлки эрмэн-кыпсак, грузин кыпсак язмаларын да кулланыр булгандар. Бындай язмалы фэлсэфэуи комарткылар за hакланып калгандарзыр. Булмаhа уларзы ла бер юлы карап утэйек. Юнан язмалы кыпсак алфавиты ошолайзыр
Искэртмэ: Бында Кобэктенг (Кыпсактынг) ванн (батша) hэм каган (император) титулдапрын йоретеуен курэбез.
Язманынг янгырашы – «Акси+пк: Гhбик: Ван+ккн: скhин». 15-8. «Атабыз куктэ hин (Отче наш)» тигэн исемле кыпсак догаhы. Комарткынынг тексты эрмэн-кыпсак язмаhын кулланып башкарылгандыр.
  Что делает отдел по эксплуатации и сопровождению ИС? Отвечает за сохранность данных (расписания копирования, копирование и пр.)...  ЧТО ПРОИСХОДИТ, КОГДА МЫ ССОРИМСЯ Не понимая различий, существующих между мужчинами и женщинами, очень легко довести дело до ссоры...  Система охраняемых территорий в США Изучение особо охраняемых природных территорий(ООПТ) США представляет особый интерес по многим причинам...  ЧТО И КАК ПИСАЛИ О МОДЕ В ЖУРНАЛАХ НАЧАЛА XX ВЕКА Первый номер журнала «Аполлон» за 1909 г. начинался, по сути, с программного заявления редакции журнала... Не нашли то, что искали? Воспользуйтесь поиском гугл на сайте:
|
15-1. Тмутараканда табылган Башкорт хан аксаhы. Аксанынг язмалары талас-сирия hэм юнан хэрефтэрен кулланып башкарылгандарзыр, ике тор язма ла унгдан hулга укылаларзыр.
Аксанынг арт ягындагы язманынг укылышы – «Бшкhурт ттуэн». Хэзерге эзэби башкорт телендэге янгыраш – «Башкорт дад ван»
15-2. Тмутараканда табылган икенсе Башкорт хан аксаhы. Аксалагы язмалар пуник hэм юнан хэрефтэрен кулланып башкарылган, hулдан унга укылалар.
Язманынг янгырашы – «Гузукгн Вртакоз Тотккои Илтузhк Тккн». Хэзерге эзэби башкорт телендэ – «Гузи каган вардегуз тоток кайзынг илетозек тэкине».
Язмалар юнан хэрефтэре менэн башкарылгандар, hулдан унга укылалар. Язманынг янгырашы – «Пека+бк+hни+hрубн+Мутр». Хэзерге эзэби башкорт телендэ – «Бекляр беге, ханы фэруван (куп hанлы) мутараги (торектэрзенг».
15-4. Урыс кнэзе Владимирзынг икенсе аксаhы.
Язмалар юнан хэрефтэре менэн башкарылгандар, hулдан унга укылалар. Язманынг янгырашы – «Поткг+пк: hм+дт+мтрга». Хэзерге башкорт телендэ – «Потыглы (сукындырылган) бек hэм дады бар торектэрзенг».
15-5. Урыс кнэзе Владимирзынг осенсе аксаhы.
15-6. Тмутараканда табылган моhер.
Эйткэндэй «Кодекс куманикус» тип аталыусы комарткы ла ошо ук язманы кулланып башкарылгандыр!
15-7. Башкортостандынг Ишембай районында табылган Кобяк хан аксаhы.
Язманынг янгырашы: