Башкорт hэм Кыпсак хандар осорзары фэлсэфэhендэ кешене ойрэнеу (философик антропология) мэсъэлэлэре.

Башкорт hэм Кыпсак хандар осорзарына караусы «Кодекс куманикус» китабынынг булыуы, был китабта тупланган мэкэлдэр hэм эйтемдэр, hузлектэр, каралыусы осорза ла Бэндэбикэ фэлсэфэhендэ сагылыш тапкан «куптэрзенг (халыктарзынг)» торлолеген таныу ярылып яталыр. Айырым шэхестенг хэлен ойрэнеугэ килгэндэ инде был караштар Ямаштау кулдэге итэгендэге – «Кануниэте ябылыузынг (улемденг) асылы шунда жэбери (ярага бэйлэнеусе сепрэк) сание (икенсел; мэгэнэhез)» - тигэн язмала анык сагылыш тапкан.Тимэк, был юлдарза фани hэм бакый донъяларга караштар теркэлгэндэр.

Шул ук вакытта осор фэлсэфэhе бер Аллаhты гына танып, мэсъэлэн Калтасы белэзегендэге – «Вэ насарлыктан hаклаусы логэн – Юк Аллаhтынг Алиhэhе – hэйэт (ысынбарлык куренеше буларак кук йозендэ эйлэнеусе ер hэм гэлэм вэ шул туралагы фэн) капкаhылы» - тигэн язмага ярашлы, кешененг ижади момкинселектэре бары тик кеше менэн Аллаh араhындагы, тэбигэт менэн Аллаh араhындагы бэйлэнеш рэуешендэ генэ танылалыр. Бигерэк тэ был фэлсэфэуи караш «Атабыз hин куктэ» тигэн кыпсак догаhында тогэл сагылыш тапкан – «Атабыз беззенг, ки куктэhенг. Арай(ыш) булhын атынг hин килhен. Ханлык hойенhен килсен бул». Осор фэлсэфэhендэ шулай ук – «кешененг ижади момкинселектэре бары тик кеше менэн берзэн бер Аллаh араhында булган бэйлэнеш аша гына момкин» – тигэн караш кинг билдэлелер.

Башкорт hэм Кыпсак хандар осорзары фэлсэфэhендэ гэлэмде ойрэнеу (космология) мэсъэлэлэре.

Осор фэлсэфэhендэ гэлэмде ойрэнеузенг катмарлылыгын без кыпсак догаhындагы – «Нисек куктэ калкайык куктэ hин» - тигэн юлдар аша тосмэрлэй алабыз. Тимэк осорзагы фэлсэфэуи караштар «куккэ калкыу», йэгни гэлэмде ойрэнеузе инкар итмэй.

Башкорт hэм Кыпсак хандар осорзары фэлсэфэhендэ оммэне ойрэнеу (социология) мэсъэлэлэре.

Кубандэ табылган аксаларзагы hэм моhерзэрзэге язмаларга ярашлы был осыр фэлсэфэhендэ йэмгиэттенг югары hэм тубэн катламдарга буленеуе тэбиги куренеш итеп кабул ителеуе куренэ. Шу лук вакытта оммэлэге рухи азатлык hэм куп теллелек тэ ихтибарга алына. Тап шуга курэ лэ бэлкин бындай фэлсэфэуи караштар «Кодекс куманикус» китабын языуга ла этэргес булып хезмэт иткэндер могайын. Айырым кешененг усеше бер Аллаhка буйhоноуга hэм илгэ бэйлэп ойрэнелэ.

Баймак районы комбэзендэге язмага ярашлы был йэмгиэт королошын hаклау hэм яклау осен корал кулланыу за тэбриклэнэ. Тимэк дин юлындагылар курше илдэргэ hэм халыктарга каршы тэре яузары ла алып баргандар тип кузаллап була.

Йэмгиэт олештэрененг уз-ара тэсъирененг гилемдэге урыны (гносеология) тураhындагы Башкорт hэм Кыпсак хандар осорзарынынг фэлсэфэуи фекерзэр.

Йэмгиэттенг олоштэрененг уз-ара тэсъирен без аксаларзагы язмаларга таянып ойрэнэ алабыз. Уларзан куреуебезсэ hэр айырым дин тотоусылар осен айырым-айырым, хактары бер ук булган, аксалар за кулланылыр булгандар икэн. Был хэл йэмгиэттэ рух азатлыгы hэм кеше hойеусэнлек тэглимэттэрененг дэ усешеуен курhэтэ. Тап шул айканлы телдэрзе торле йолаларзы ойрэнеу телэгенэн hузлектэр зэ тозелэлэр зэ инде.

Йосыф каган фэлсэфэhе.

Элбиттэ, был каганыбыззынг фекерзэрен ойрэнгэндэ без бер нисек тэ донъяга билдэле булган топ сыганактарзан, атап эйткэндэ Шехтер тарафынан тэулэп фэнни эйлэнешкэ hэм матбугатка сыгарылган Кембридж документтарын урап утэ алмайбыз. Топ нохсэлэрзе бастыртыу hэр гилми хезмэттэ кэрэк эштер, бигерэк тэ мына ошондайын, тэулэп ойрэнелеусе фэнни олкэлэрзэ!

Тап шунынг осен дэ инде Шехтырзынг китабынынг тышлыгын ул бастырткан топ нохсэненг hурэттэрен, язманын кусерелешен hэм янгырашын hэм хэзерге эзэби башкорт теленэ тэржемэhен биреп утеу зарур тип hанайым мин.

Язмаларзынг янгыраштары:

«1. Армниа уигhу мпнигс акухи(й…)п ла и(к)лу

2. Лшат йул шгри алилим уикглум (анши кури)а ги а(нш)и

3. Кзриа hиу hтилh гла хурh уишар(у шгниhм арминиа) гла

4. хурh умгхг уихhгу лиушгиhарц уих(шргу ггу)иим

5. Уилтру мйшиhм уицау цмс hмир гмл(хмh)

6. (У)hиу лйм ахр (ахр к…) ркггрих милh нммгу умк(цхм hиу)

7. Шумрим ах hшгх ула hиh млу гарц кзриа ги а(х)

8. Ашр hиh йушh гмлхмh нйхнух шмуhу йлиhм лшр

9. Цга йр пйм шицау ймм hиhурим гмлхмh гпйм

10. Гпйм уауху hиум ггр иhури ахргхргу уhгрих ах

11. hцрим hгаим йл кзр ушмуhу йлиhм анши кзр лшр

12. Цга гмшпт (гмшпт к…) hрашуз уhиhу гргрим hалh имим ргим

13. Йр ашр хнз ййй уийурр ах лг hшр лшуг гхшугh

14. Ги hтху ашху мрх шмh ухлмрhу лhуйил угм hуа

15. Ниаh ги мhул hиh угм аги hнйрh аиш црик грур

16. hhуа hурhу ррк hхиим уиhи гшмуй млги мкрук

17. Умаги йрг ах hргрим hалh хрх лhм мар уишлху

18. Млгим ал шри куриа ргри (гргрик) групим йл ишрал ламр

19. Мh лгм лшуг гамунх hиhурим шhм мшуйгрим хгх

20. Ири кл аумух уиргру ргрим шаиу лгу лмпр уиту ах

21. Лг hшрим лрй уиамр hшр hгрул hиhури мh лну

22. Лhрух ргрим игуау мхгми ишрал умхгми иук

23. Умхгхи йрг уигиру лпнину улпнигм гл ахр мhм

Лист 1, обратная сторона.

1. Мй шh алуh(иу мрашихул) ахриху уийшу гк уишлх

2. «М)к(р)ум м(хггиу угм) млп йрг уhхнрх ишрал

3. Лгуа (ггкш) шри кзриа уипхhу hиууним уhйргим лhйир

4. Х(hлh у)hхhилу hиhурим уhйргим лhкзим уахр

5. (Пхhу hйр)гим уhккзигум hиhуним уhиууним уахр пхhу

6. Мшшх ими граших йр иум йлух ишрал

7. (М)мцрим уйр гуам ал арц нушгх hйиру hиууним

8. Уhйргим амх уhцрикум угм нплh гиниhм мхлукх

9. Уамру шри кзриа hнh мйрh гккйх хизул hуциау лну

10. Ах hмприм ашр шм упршум лпнину уийшу кк уигау

11. Гхур hмйрh уhнh шм мприм мхурх мшh уипршум

12. Хкми ишрал кргрим hрашуним ашр ргру уишум

13. Ишрал йм анши кзриа кхшугh шлимh уихлу hиhурим

14. Лма мк ггрр умк курмк умарц иук уhхзику (и) ри анши

15. hарк уихhзку гкрих аг hмук уишиму йлихм анши

16. hарк ахр мз hхкмим лшупт укураик шму глшук

17. Кзр кгк йл кк нкрау шмух hшуптим шкму ахриу

18. Хнк йр hиум уhшр hгрул шлкзриа hмигу ш(му)

19. Мгриал умликуhу йлиhм лмлк уаумрим гарцину

20. Ки агухину мшгт шмйук hиу агл аининну йумрим

21. Йл амхх hргр уhшлим hмлк йм млк алк шхнину

Лист 2, лицевая сторона.

1. Унумп гм hа йл шнацу йл хк hй(…)

2. Аиш ах ахиу гцрhуиhи хкх ш(ри кзриа йл hймим)

3. Мгигухину ула гау йл млкух кзр (лм)лхм(h угими гнимик)

4. hмлк нхйурру кл hаумух кл (кзр) уицику л(hм гйзрх)

5. Млр мкрук уи гау лмлхмh млк амиа утурк(иа…)

6. (У)йкм упиинил умкрук рк млк алк hиh гйзрх (анши кзрки)

7. Мкцхм hиу шумрим хурх hиhурим алу hмлким (ашр)

8. Нлхму йл кзр(иа) умлк алк hлк йл арцм уи(шмр)h йр

9. Аик мрпа уигпм иии лпни гнимик hмлк угм гими аhрк

10. hмлк улхм млк алк йл кзр ки hмиху млк иук уишкур

11. Йлиу аhрк ах млк турки аки hиh (hуа хзк у) ипул млк

12. Алк лпни аhрк уилкрhу хи уиккрh(у hмлк м)ар уикх

13. Ах гху лгну лиумп лашh аз (нш)гй лу млк алк амунh

14. Уишлхhу аhрк hмлк л(ар)цу мhиум hhуа нплh аимх

15. Кзр йл hаумух ашр мгигухм уйур гими иумп hмлк

16. Аруни (ррш) гйзру гhиух hшмрh гими румнум hршй

17. Уки (нур)й hргр ларуни милh ргим йрлим угм румнум

18. (hрш)й шлх мхнух грулух лhлгу мл(к) румиа уимиху

19. Лрйху уигуа йл маринх ммкрии лилh уилкрh ггнигh

20. Ки ла (hи)h шм hпкир рг хшмунии уиурй hргр лгулшци

21. hуа пмх hмкр уига йл йиири румн(у)м гхрук ап уик

22. М(аи)ш уйр ашh уилкр шлуш йиирух лгр hпруурим

23. hрг(h) мар амшм га йл шуршун(.) уилхм йлиh

Лист 2, обратная сторона.

1. (…)уицау мк hарк кхулйим

2. (…)шрал уимуху мhм хшйим аиш

3. (Ула hшмирм гмлхм)h агл шмм лмм йугр уицл

4. (Пмх ах кзр м)ир руму уик ах кл hнмцаим мhм

5. (…лпи х)рг умшм hлк йл hлгу лмлхмh уилхм

6. (Аркйh) хршим уикнийhу алhим лпни пмх уиц(а)

7. (Уи)га й(л h)шлл ашр лкх мммкриу уаумр ки румнум

8. hшиани йл зах уиамр лу пм хам ку лк йл румнум

9. Уhлхм гу гашр нлхмхh ги уалк мйлик уам ла пh

10. Амух ау ахиh йр анкум нкмхи уилк гйл курху

11. Уилхм йл кумтнтина аргйх хршим гим уиплу шм

12. Гкуриу ки гкру мкруним гаш уинм уиклм лшуг ал

13. Арцу уилк ал прм гим уипл шм hуа укл мхнhу

14. Аз hиу румиим кнцим хhх ири кзр hнни

15. Мурий ларуни шм арцну кашр мцану гмприм

16. Аркнум ушм йир hммлкh кзр ушм hнhр hйугр

17. Гхукh атил нhр мимик лим hга марцк(м) ашр

18. Йгру гу шлухик лкумтнтина укмрумh мк hим hhуа

19. hим hгрул мушк умринхну рхукh мк hим hhуа

20. Алпим умаh ашшим рим угик арцну лкумтнтина

21. Гим хшйh имим угигшh шмнh уйшрим иум

22. Уарц ммшлх аруни хмшим иум hнh hнлхмим ймну

23. Амим угаг алагуаг узигум утурку улузниу».

Хэзерге эзэби башкорт теленэ тэржемэлэре:

Беренсе битенг алгы ягы:

1. Эрмэнстан hэм (беззенг аталар уларзан кастылар…сонки улар эзер тугел инелэр

2Ботка табыныусыларга буйhоноп йэшэргэ, hэм …уларзы кабул иттелэр, сонки…

3. Хазарзар тэузэ турэhез инелэр, ул сакта….ла юк ине

4. Турэ hэм язма. Улар был илденг кешелэре менэн бер-беренэ кыз бирешеп

5. туганлаштылар…улар менэн

6. Уларса йэшэргэ ойрэнделэр hэм улар менэн бергэ…сыга инелэр

7. Улар бер халыкка эйлэнделэр. Тик уларзынг бер олеше генэ соннэтлекте генэ утэп килделэр

8. Шэмбене ихтирам иттелэр. Был Хазарзар илендэ тэузэ батшалар булманылар, эммэ

9. Кем hугышта кыйыулык курhэтэ шуны уззэренэ етэксе итеп куйзылар

10. Гэскэргэ…Йэhудтэр бер сак улар менэн куша яуга барзылар hэр

11. Сактагыса. hэм бер йэhуд батырлык курhэтте, дошмандарзы енгде

12. Хазарзарга hожум иткэн. Хазар халкы уны узенэ гэскэр башлыгы итте,

13. уззэрененг борондан килгэн йолаларына ярашлы. Ошо хэлдэ озак вакыт булдылар.

14. Аллаh тэгэллэ рэхимлэнеп теге йэhудтенг кунгеленэ Тора тэглимэттэре килгэнсе

15. Сонки унынг Сара исемле катыны был юсыкта зур тырышлык hалды; ул шулай ук

16. Соннэтле булыуга ла ризалашты. Бынан тыш катындынг атаhы ла уз дине кешеhе

17. Уга шэригэтте ойрэтте. Шунан hунг Македон батшаhы

18. hэм гэрэптэр батшалары был турала ишетеп уззэрененг

19. Илселэрен ебэрзелэр Хазар батшаhына, Израиль динен hэр яклап насарлап

20. Ни эшлэп hез кол булган йэhудтэрзенг динен алаhыгыз

21. Донъянынг бутэн халыктарына буйhонган – тип. Улар шундай беззенг кунгелдэргэ ятмаслык hуззэр hойлэнелэр hэм

22. Хазар етэксеhе кунгеленэ насар тэсъир иттелэр. Ул сакта батша эйтте – «Ни эшлэп

23. hуз сэсергэ эле? Эйзэ мында бер нисэ йэhуд, бер нисэ юнан

24. hэм бер нисэ гэрэп улугтары килhендэр, эйзэ улар бер-береhенэ hэм безгэ исбатлаhындар

Беренсе биттенг арткы ягы:

1. Аллаh Тэгаллаh тураhында. Улар шулай эшлэнелэр зэ. Македон уззэренэн

2. Гэрэптэр уззэренэн hэм Израиль улугтары

3. Килделэр Хазар батшаhынынг тэкдименэ ярашлы. hэм юнандар англата башланылар

4. Унынг тураhында, э йэhудтэр менэн гэрэптэр уларга каршы hойлэнелэр

5. Гэрэптэрзе йэhудтэр менэн юнандар тэнкитлэнелэр. Шунан hунг башланылар

6. Йэhудтэр донъя яратылыуынан алып коллоктан касыузары заманына тиклем

7. Нисек Мысырзан Уатандарына кайтыузары тураhында. Юнандар

8. Гэрэптэр быларзы инкар итмэнелэр, hойлэгэнденг дореслеген танынылар. Эммэ улар араhында бэхэс купты.

9. Хазар батшаhына эйттелэр – «Тизуул узэнедэ бер мэмерйэ бар; безгэ алып килегез эле

10. Шунда hакланыусы китаптарзы, hэм уларзынг эстэлеген безгэ англатып бирегез?». Улар былай иттелэр, инделэр

11. Мэмерйэгэ. Унда Мусанынг «Тэурат» китабы hэм йэhуд улугтары

12. Унынг эстэлеген уззэре hойлэгэн тарихка таянып англаттылар. hэм Израиль янгынан тыузы

13. Хазарзар йэhуд динен кабул иттелэр. Йэhудтэр

14. Йыйылыша башланылар Багдадтан, Хорасэндэн, Юнандан. Улар халыктынг рухын ныгыттылар

15. Был ерзэ hэм улар нык торзылар уз диндэрендэ hэм кешелэр

16. Уззэренэ был олугтарзынг берэуhен казый иттелэр. Уны хазарзар телендэ

17. «Каган». Тап шул айканлы унан hунг булган казыйзарзынг барыhы ла

18. «Каган» тип аталалар ошо конгэсэ. Ул сакта хазар батшаhынын исемен (миненг уйлауымса «Булан кагандынг исемен») узгэрттелэр.

19. Савриил тип hэм уны уззэрененг батшаhы иттелэр. Хэзер улар беззенг илдэ тубэндэгелэрзе hойлэйзэр,

20. Уларзынг ата-бабалары Симеон быуындарынан сыккан тип. Тик без был фекерзе бер кемгэ лэ такмайбыз

21. hэм был дорес тип ныкышмайбыз. Инде батшабыз беззенг куршелэр булган Аландар батшаhы менэн солых тозене

22. Был Алан батшалыгы беззенг тирэлэгелэрзенг барыhынан да косле hэм дэhшэтле

23. Улугтар эйттелэр – «Халайыктар безгэ каршы яуга кутэрелмэhендэр тимэ

Икенсе биттенг алгы ягы:

1. hэм ул (алан) да беззенг дошмандарга кушылмаhын. Шуга курэ …

2. Кыйынлыктарза бер-беребезгэ». Дэhшэтле булып китте Хазар батшаhы бутэндэр осен

3. Беззенг тирэлэге hэм улар hугыш асманылар безгэ

4. Эммэ (уйлауымса Ибнеаминь каган осорында) батша осорында бар халыктар безгэ каршы яуга кутэрелделэр

5. Македон батшаhынынг ярзамына таянып «Си», «Туургии»

6. hэм «Бм», «Пиинии» hэм Македон (юнан) батшалары. Бары тик Алан батшаhы гына беззенг яклы булды.

7. Уларзынг бер олеше йэhуд динен тотты. Был батшалар

8. Хазарзар менэн hугыштылар, тик алан батшаhы уларга hожум итте, уларзы кыйратты

9. Аякка баса алмаслык итеп. Шулай аллаh тэгэллэh уларзы Ибнеамин батшабыз алдында тар-мар итте. Эйтер кэрэк, Аарон батша замандарында

10. Аландар батшаhы хазарзарга каршы hугышты, юнан батшаhы коткоhына бирелеп. Тик Аарон батша

11. Уга каршы «Туурги» батшаны ялланы, сонки ул инг кослеhе ине. Батша

12. Аарон алан батшаhын кыйратты, узен эсиргэ алды. Уга олы хормэт курhэтте

13. Унынг кызын узененг улы Йосыфка кэлэш итеп алып бирзе. Аландар батшаhы уга тогролокка ант итте

14. hэм Аарон батша уны иленэ кайтарып ебэрзе. Ошо кондэн hунг куркыу

15. Хазарзарзан тирэ яктагы барлык батшалыктарга таралды. Тагы Йосыф батшабыз вакытында

16. Ул унан ярзам hораны яуыз Романга каршы корэштэ

17. Был турала беззенг батшабызга билдэле булгас, ул бик куп тэрсэнлелэрзе юк итте. Тагы яуыз Роман

18. «hлгуу» менэн «Рууси» батшаларына куп булэктэр биреп, уларзы

19. Уз баштарына котортып; ул тондэ «Смкрии» калаhына килде hэм уны бурзарса басып алды

20. Сонки унда гэскэр башлыгы юк ине. Был турала Буулшши,

21. Йэгни Песах hмгрга билдэле булгас, ул асыуланып Романдынг каоаларына яу асты hэм уларзы туззырзы

22. Ирзэре-катындарын юк итте. Ул ос каланы басып алды ауылдарын hанамайынса

23. Куп hанлы. Унан hунг ул Сууршуун калаhына барзы hэм унда hугышты

Икенсе биттенг арткы ягы язмаhы:

1. …hэм улар илдэн селэусендэр кеуек сыгыштылар

2.. …израилденг, hэм уларзан 90 кеше улде

3. …уларзы узенэ хезмэт итергэ мэжбур итте. Шулай

4. Песах Руусии кулынан коткарзы. Ул, таба алгандарын уларзынг, барыhын да кыйратты

5. Кылысы менэн. Шунан hунг ул hлгууга hугыш менэн барзы. Ул дурт ай

6. hугышты. Аллаh Тэгэллэ уны Песахка буйhондорзы, унан ул китте

7. …гэнимэт малын, hлгуу Смкриилэ алган. Шул сакта эйтте – «Ысынлап та Роман

8. Мине быга которткайны» - тип. Песах эйтте – «Был шулай икэн бар уга каршы

9. hугыш менэн» - тип. «Романга каршы, миненг менэн hугышкан кеуек hугыш. Ул сакта мин hингэ теймэсмен, эгэр зэ инде был улай булмаhа, ул сакта мында

10. Мин йэ улэм йэ улгэнсэ hинэн ус аласакмын» - тип. Ул каршыласа алмайынса китте

11. hэм Куунстнтингэ каршы hугыш асты hэм унда юк булдылар

12. Унынг батыр гэскэрзэре, сонки македонлылар уны енгделэр, юнан уттарын кулланып. Ул касты, hэм кайтырга оялып

13. уз иленэ, дингеззэн Фрска касты, шунда ул узе лэ унынынг гэскэре лэ кырылып ботте.

14. Ул сакта Руус хазарзарга бойондорыклы ине. Мин шулай

15. Хужама илебеззенг исемен атаным, китаптарза нисек язылган шул койе

16. «Ргнуус», э башкалабыззынг исеме «Хазар», эргэhенэн аккан йылганынг исеме иhэ,

17. Каланы уртага булеп, «*тил». Ул унг ягындалыр беззенг дингеззенг,

18. Тап унынг аша hиненг кешелэренг Куунстнтингэ килделэр. Мин шулай уйлайым

19. Ул океандан hузылалыр, беззенг калабыз дингеззэн

20. Ике менг дэ бер йоз дэ алмыш рис алыслыгында. Беззенг ил менэн Куунстнтин араhында

21. Дингеззэн тугыз конлек юл, коронан егерме hигез конлек юл.

22. Миненг хужамдынг билэмэлэренэ …илле кон. Бына ошолар, безгэ каршы hугышкандар:

23. «*си», «Баб ал-Абваб», «Зибуус», «Туургуу» hэм «Луузниуу».

Аптырарлык! Был бит беззенг тарих, э урыстыкы тугел дэ баhа!

Эйткэндэй. Йосыф кагандынг был хатында брахми язмаhын кулланып (унгдан hулга укыла) язылган искэртмэhе лэ бар икэн. Язманынг янгырашы – «Йhада гhана бhаса».Хэзерге эзэби башкорт телендэ – «Йэhуд каганы пайсаhы (хаты)».

Был хат эстэлегендэ, башкорттар hанап утелмэгэн. Эммэ «Кул-тэкин hэйкэле язмаhы»-нда тап Булан (йэhуд диненэ кускэндэн hунгы исеме «Савриил») кагандынг башкорттар менэн бергэ аталыуы унынг тап башкорттар батшаhы икэнен дэлиллэй, hэм ни эшлэп кагандарзынг миллэте курhэтелмэуен дэ англаталыр. Гэбделтаhир эл Борйэни фэлсэфэhен ойрэнгэндэ без Булан (Савриил) кагандынг ислам динен кабул итеуе тураhында ла, башкорттарзынг ислам динен кабул иткэндэн hунгы, хазар язмалы кэбер таштарын да карап уткэйнек инде. Эле Башкортостандынг хазар язмалы, йэhуд дине язмалары менэн дэ танышып утэйек.

16-1. Ырымбур олкэhененг Тук-Соран йылгалары арауыгындагы, Исэнгилде ауылы эргэhендэге Мэсет тауынынг каяташы язмаhы.Тунгэрэк хазар язмаhы, унгдан hулга укыла.

Язманынг янгырашы – «Шргкт».

Хэзерге эзэби башкорт телендэ - «Шэригэт (Тура юл)».

16-2. Йылайыр районынынг Юлдыбай ауылы эргэhендэге курган ташындагы язма.

Язманынг янгырашы – «Кршh».

Хэзерге эзэби башкорт телендэ - «Карши (Китап укыусы», «Тэурэт укыусы», «Коръэн укыусы» тигэн мэгэнэлэргэ эйэ)».

16-3. Дэулэкэн районында табылган Аслыкул каяташтары язмаларынан олгелэр.

Беренсе язма. Хазар язмаhы.

Язманынг янгырашы – «Дт бн уигз».

Хэзерге эзэби башкорт телендэ - «Даты (дорослек урынлаштырыусыhы) мин угыззынг».

Икенсе язма.Хазар язмаhы.

Язманынг янгырашы – «Бдри нисни».

Хэзерге эзэби башкорт телендэ – «Бэзэре (шэhере; айы) нисан (йылдынг дуртенсе айына тура килэ)».

Осенсе язма. Хазар язмаhы.

Язманынг янгырашы – «Уст мулк».

Хэзерге эзэби башкорт телендэ – «Васыят (ителгэн) милек».

Дуртенсе язма. Уйгыр язмаhында башкарылган, унгдан hулга укыла.

Язманынг янгырашы – «Бг усун».

Хэзерге эзэби башкорт телендэ – «Бэк (бей) осен».

Шуны ла эйтеп утер кэрэк. Брахми hэм хазар язмаhы Башкортостандын hэр бер ауылында hакланыусы, йэки табылыусы башкорт комбэззэрендэ лэ бик куп осрайзарзыр. Мисал рэуешендэ шуларзан бер-ике язманы карап утеу язык булмас.

Язмаларзын янгыраштары – «Гhасапhа (брахми язма): Субук (хазар язмаhы)».

Хэзерге эзэби башкорт телендэ – «Кэсебе hабак (биреу)».

Что вызывает тренды на фондовых и товарных рынках Объяснение теории грузового поезда Первые 17 лет моих рыночных исследований сводились к попыткам вычис­лить, когда этот...

ЧТО ПРОИСХОДИТ ВО ВЗРОСЛОЙ ЖИЗНИ? Если вы все еще «неправильно» связаны с матерью, вы избегаете отделения и независимого взрослого существования...

Живите по правилу: МАЛО ЛИ ЧТО НА СВЕТЕ СУЩЕСТВУЕТ? Я неслучайно подчеркиваю, что место в голове ограничено, а информации вокруг много, и что ваше право...

ЧТО ПРОИСХОДИТ, КОГДА МЫ ССОРИМСЯ Не понимая различий, существующих между мужчинами и женщинами, очень легко довести дело до ссоры...

Не нашли то, что искали? Воспользуйтесь поиском гугл на сайте: