|
Гумэр бэк эт-Тарсани фэлсэфэhе.⇐ ПредыдущаяСтр 11 из 11
Миненг уйлауымса дини hэм мили калыптар тугел, э бэлки ысын гилем менэн белем кэрэк ул беззенг халкыбызга! Донъя халыктары араhында тинг hэм мэhшур булар осен!
Тарихта был мавзолейзынг да, кэберташынынг да аклы-каралы hэм тосле фотоhурэттэре дэулэт архивтарында ла, Прокудин-Горскойзынг шэхси архивында ла hакланып калгандарзыр. Тозелеше буйынса был кэшэнэ хэзерге хэленэн йырак торалыр. Мин унынг тозелешен, мэсъэлэн, гунн кагандары кэшэнэлэрененг тозелешенэ окшатамынсы.
Куреуебезсэ кэберташында hуз нугзар дине улугы Гумэр бэк тураhында hуз бара булып сыкты. Язманынг гэрэп язмаhынынг насх торендэ аякка бастырылышы тубэндэгесэ булыр. Был язмалагы атамаларзынг тарихи узгэрештэрен без «Баба дагилаш» тигэн англатманынг «Баба Туклэс», «Хасин баки» тигэн англатманынг «Хосэйен бэк» булып узгэреп китеуен, hэм уларзынг сагылыштарын люмпен интеллигенция вэкилдэре яклаган «гилми диссертацияларза» hэм «эзэби эсэрзэрзэр» зэ лэ курэбез. Булмаhа, хэзерге йыйын этрэгэлэмдэр hойлэуенсэ, БабаТоклэс-Шашли-Азиз-Хосэйен бэктэрзенг» дойем тарихына hэм ижади мирасына ла тукталып утэйек эле. «Изукэй менэн Моразым» тигэн башкорт эпосында Гумэр бек эт Тарсанизенг улы «Тура бей» теркэлеп калгандыр.
«Тура би да данли аир Тукр иашдэ аулиа Аутз иашда аил гизган Гзиз баба ауглинан Аинг кинжаси дагилаштинг». Куреуебезсэ hуз тап «Бабы дагилаш Шжаглы гэзиз» Гумэр бей тураhында баралыр. Артабан эпоста был ирзенг кыскаса тарихы hэм ул етэклэгэн дэулэт билэмэлэре hанап утелэлэр.
«Дагилаш бабадан тугдиб Туалас Сакмар иаилауда Данин ччкан аир булур Ахр чикда атасин Ауз иаилауина куиб Аузи Идл буилаган».
«Тура бинг иаилауи Нугуш, Адил тмаги Слуук Нугуш араси Симдан тги Димгаса Аунг булган тбаги». Был билэмэлэр Муйтэн дэулэтененг унг (тостэргэ айырганда «кук» тип тэ йоретелер) канаты ерзэре. 1290-1297-нсе йылдарза Муйтэн дэулэтендэ Токбуга (Тайбуга) хакимлык итте. Усэргэн башкорттарынынг ислам дэуерендэ тозелгэн шэжэрэлэрендэ ул «Бозык бей», йэгни дорес дин тотмаган», исеме астында телгэ алына. Березин билдэhез сыганактарзан ошондай озек килтерэлер - «Токтагу хан змннда ммлктинг биук беклрндин аулуб унгдин сунгра Сирбр hаузаснда диктатор кесилин Тогбуга вегу ауни змнда Башгирд Тогбуга да денилмектедир. Бу зат кафир уларак таусиф аулундугина гури муслуман дегилди, уигурлрдан олдуга да мервидир».
«Анг аугли Бузук би Мжлслри тузук би Куб мжлслр тузутуб Хандин алган иарлиг би». Бозок бейзенг, йэгни Токбуганынг улы Йорек бей, икенсе торле Чекре бей Сынгыз углан тип тэ йоретэлэр 1297-1313 йылдарза хакимлык итте.
«Анг аугли Журиг би Сапсан ати иуриг би Ргиатни бирмган Двшмнина ириг би». Был хакимыбыззан Себерзэ табылган бик куп аксаларыбыз hакланып калгандыр.
Уйгыр язмалы акса №1. Ал як язма: «Чунк тур». Арт як язма: «Чикр». Хэзерге эзэби башкорт телендэге янгыраштар: Ал як язма – «Чунк(а) тур(а)». Арт як язма – «Чикр(е)». Искэртмэ: Урта быуат башкорт теле диалектында «Чэнк» hузе «карагай» агасынынг исемелер. Тимэк «Чунк Тура\\Карагай кала» булыр.
Арт як язма - «Чнгз» Хэзерге эзэби башкорт телендэ – «Углан Чегре». hэм – «Чингиз».
Тунгэрэк эсендэге язманынг янгырашы – «Слтан Мхмд ал Трсани». Тунгэрэк эргэhендэге язманынг янгырашы – «Бу Мхмд 984 нчи мажуд булб бнг 11-нчи ил тхтэ хижрд 9 ил шаh аулди. 36 ил гри булди. Брдибг 20-нчи илдэ уфат».
Тунгэрэк эсендэге язма – «Касим-хан». Тунгэрэк эргэhендэге англатма – «Бу Касим траги бшкурт хлкинэ хан аулуб нhр Адил аилэ Смар чуи тгрифтндэ хкумт аидгн хан аулди», «…Турэ-хан аугли. Уар аиди. Дурт ауглинэ дурт влаит удирди, мшhурлари бнлардур». Офе калаhында табылган мынау акса ла Мохэмэттекелер эле могайын.
Арт як язмаhы – «Алшмм мтрд мгзмэ Мхмд жсмм дмэ». Хэзерге эзэби башкорт телендэ «Аллаh ул самади гэзэт» hэм «Тонъяктан кыуылга, юлда йореусе Мохэмэт мин, есемем даими». Чекре бей Сынгыз углан Мохэмэт менэн барган hугыштарзынг береhендэ hэлэк булды. Чекрененг Себерзэ табылган тагы бер, уйгыр язмалы, аксаhын карап утэйек.
Тыныс кына йэшэмэгэндэр, Муйтэн токомдарынан Усэргэн балары менэн Бузук (Токтуга) балалары тэхет осен тарткылашып гумер уткэргэндэр икэн. ![]() ![]() ЧТО ПРОИСХОДИТ, КОГДА МЫ ССОРИМСЯ Не понимая различий, существующих между мужчинами и женщинами, очень легко довести дело до ссоры... ![]() ЧТО И КАК ПИСАЛИ О МОДЕ В ЖУРНАЛАХ НАЧАЛА XX ВЕКА Первый номер журнала «Аполлон» за 1909 г. начинался, по сути, с программного заявления редакции журнала... ![]() Система охраняемых территорий в США Изучение особо охраняемых природных территорий(ООПТ) США представляет особый интерес по многим причинам... ![]() Что делает отдел по эксплуатации и сопровождению ИС? Отвечает за сохранность данных (расписания копирования, копирование и пр.)... Не нашли то, что искали? Воспользуйтесь поиском гугл на сайте:
|