Вялікія шахматы і жыццё чалавечае

Два вопытных і вельмі здольных шахматных гульца селі за дошку з чорна-белымі клеткамі і расставілі на ёй свае войскі.

Кожнае войска узначальваў кароль, пры якім абавязкова знаходзіўся міністр і ферзь.

Белая і чорная раці мелі свае крэпасці з вежамі. У баявых шэрагах знаходзіліся і сланы, і жырафы, і мядзведзі.[14]

Пачалася бiтва. На дошцы адбываліся сутыкненні і падступныя абыходы. Хітрыя задумы аказваліся няўдалымі, і каралі зноўку і зноўку вялі ў бой свае войскі.

І гэтая бітва мала чым адрознівалася ад бітваў, якія вялі зямныя каралі. У гэтых бітвах таксама былі сутыкненні і абыходы, засады і спробы клінам падзяліць варожыя войскі.

І ўсе ўдзельнікі гэтых бітваў пакінулі наш тленны свет. Усё прапала невядома куды – і думкі, і справы мудрых стратэгаў, і подзвігі адважных воінаў. Калі заканчваюцца шахматныя баі, усе фігуры адным махам скідаюцца ў адзін мех, дзе пешкі ляжаць па-над каралямі. У жыцці адбываецца тое ж самае.

Шэйх Мансур[15] часта любіў паўтараць словы: “Я ёсць Ісціна Божая”. Многія прававерныя папракалі яго ў ганарыстасці і сцвярджалі, што словы гэтыя не могуць падабацца Пану Богу, і раілі яму пазбавіцца ад гэтых прэтэнзіяў на Боскае ўсяведанне, якія могуць пагражаць яму смерцю. Але шэйх упарціўся ў сваіх памылках.

І вось аднойчы яму прыснілася, што ён убачыў Прарока Мухамада ﷺ, які пагнаў свайго каня да Пана Бога за край неба і паўстаў перад Усявышнім.

– Што ты хочаш, годны, адкажы мне, – сказаў Пан Бог.

У адказ Прарок папрасіў прашэння сабе і ўсім аблудным за іх грахі і сказаў:

– Ты Усемагутны, ласка Твая бязмежная і накананванне Тваё добрае, дык уваж маёй дзёрзкай просьбе і дай грахам чалавечым Сваё ўсёдараванне.

Усё гэта шэйх Мансур назіраў і чуў у сне, але мозг яго працаваў, і ён падумаў:

“Чаму ж Прарок ﷺ казаў перад Стваральнікам толькі пра людскія грахі?”

Гэтая думка і гэтае пытанне пераследавалі шэйха Мансура неадступна, і раптам у гэтым жа сне перад яго поглядам паўстаў сам Прарок і развеяў яго сумневы такімі словамі:

– Моцна ж заграз ты ў сваёй ганарыстасці, шэйх Мансур. І ў словах “Я ёсць Ісціна”, відаць, мяжа ўсіх тваіх ведаў. І табе няўцям, што на тых вышніх вышынях, дзе я нядаўна быў, узняты палётам[16], такіх паняццяў, як “я” і “ты”, зусім не існуе, і словы гэтыя ў гаворцы там проста адсутнічаюць. Там ёсць толькі слова “Ён”: Ён – пасылае і Ён – дае. Ты на парозе даліны Яднання, і адолееш яе ты толькі тады, калі назаўсёды прагоніш з сваёй душы слова “я”, бо ніякай дваістасці ў Богу быць не можа!

Жыў калісьці цар цароў, над уладаннямі якога ніколі не заходзіла сонца. Але галоўным яго багаццем быў яго сын, надзелены нябачанай прыгажосцю. Цар хаваў яго ад людзей – ад зла і спакусаў чалавечага быцця. Так і вырас царэвіч, як рэдкая кветка ў кветніку, укрыты ад людскіх вачэй. Але прыйшоў час, і цар цароў выпіў да дна келіх свайго лёсу, і царэвіч заняў яго трон.

Вырасшы далёка ад свету, ён не заўсёды адрозніваў дабро ад зла і часта быў жорсткі да сваіх падданых, а тыя, захопленыя яго незямной прыгажосцю, імкнуліся і гарнуліся да яго, нягледзячы на яго жорсткасць.

Спачатку ён падумаў, што тыя, хто так цягнуцца да яго, – буяны і мяцежнікі, робяць замах на яго жыццё, але калі ён зразумеў, што ўсе гэтыя людзі кіраваліся любоўю і пашанай перад яго прыгажосцю, сэрца яго памякчэла.

Каб неяк палегчыць гараджанам іх клопаты, ён адправіў да іх свайго ганца з пасланнем: “Усім тым, хто здолеў паказаць сваю любоў і прыхільнасць да мяне, загадваю кожнаму праявіць сябе ў той справе, у якой ён спрытны. Выканаўшы ж гэта, хай умельцы паўстануць перада мной кожны з вынікам сваёй працы: тыя, чыя праца прыйдзецца мне да душы, будуць запрошаны да мяне на царскі баль разам з самымі адданымі мне слугамі, а тыя, чыя праца будзе кепскай і нядбайнай, будуць пакараныя”.

Калі гэты ўказ быў прачытаны народу, усе кінуліся выконваць царскі даручэнне. Навукоўцы сталі пісаць новыя працы, музыканты складалі выдатныя напевы, а паэты – вершы, праслаўляючы маладога цара; шэдэўры майстэрскага пісьменства тварылі перапісчыкі; ювеліры ўпрыгожвалі царскі пояс, а ткачы рыхтавалі злататканую вопратку; цясляр рабіў новы царскі трон, а лучнік імкнуўся так нацягнуць цеціву, каб царскія стрэлы ляцелі вышэй і далей за іншыя. І кожны, працуючы, марыў пра тое, каб яго дар спадабаўся цару, і спадзяваўся на царскую літасць.

І вось цар аднойчы ноччу таемна выйшаў у горад, каб самому пераканацца ў тым, як выконваецца яго ўказ. І калі ўбачыў рыхтаваныя для яго падарункі, вельмі засмуціўся.

– Але ж усе гэтыя рэдкасці ёсць у маёй казне, ды і з выгляду там яны лепей і лікам больш! – закрычаў ён.

Але ў гэты час яго погляд упаў на беднага, змучанага любоўю і расстаннем вандроўцу.

– Кожны ўклаў у сваю справу старанне і ўменне, і раніцай на царскім балі па праве атрымае належную яму ласку,– казаў ён праз слёзы. – Ну а я? увесь мой дар – гэта плач і гора. Як я магу цягацца з імі. Нават царскага гневу я не варты, не тое што ласкі, і, калі б царскі меч знёс бы маю галаву з плячэй, я лічыў бы гэта для сябе самай вялікай узнагародай і мне было б лягчэй!

Гэтая падслуханая прамова няшчаснага расчуліла цара, і ён выявіў яму сваю ласку і суцешыў яго. Але жабрак, убачыўшы цара, быў так узрушаны яго ласкай і ўвагай, што упаў перад ім непрытомны і жыццё пакінула яго, а яго спакутаваная душа стала лепшым падарункам цару, і падпаленая свечка яго духу пастаянна нагадвала яму пра непераадольную сілу любові і міласэрнасці.

Калі надышоў Судны дзень, раскрыліся ўсе магільныя пліты, і з магіл выйшлі ўсе тыя, хто быў у іх пахаваны. На суднае поле рушылі і святыя, і завязлыя ў грахах распуснікі, і багатыя, і бедныя.

Ішоў сярод іншых і шэйх Джамі, вядомы сваёй рахманай святасцю. На гэтым сваім шляху ён упершыню ўбачыў Пекла, і адзін толькі выгляд пакут, якім падвяргаліся грэшнікі, выклікаў у ім шчырае спачуванне. І ён вырашыў, што калі яму давядзецца паўстаць перад Панам Богам, то першае, што ён зробіць, так гэта папросіць Госпада палегчыць пакуты ўсіх трапляючых у Пекла. І ён падрыхтаваў для Пана такую малітву-дуа:

“О Пане! Усім тым, хто ахоплены пякельным агнём – і годным, і подлым, і юным, і старым, – усім даруй учыненыя імі грахі. Пашкадуй і адпусці іх з мірам! Бо Табе гэта нічога не варта! Ну, а калі Ты не хочаш ці не можаш гэтага зрабіць, то надзялі мяне такім велізарным целам, каб яно адно запоўніла ўсё Пекла і іншым там не засталося б месца!”[17]

Пан Бог пачуў малітву заступніка і аддаў яму па яго заслугах, а многім грэшнікам выявіў сваю ласку і дараванне.

Жыў калісьці годны чалавек па мянушцы Порса – нашчадак аднаго з праведных халіфаў. Аднойчы ён вырашыў здзейсніць паломніцтва ў Меку. У дарогу ён адправіўся разам са сваім сынам Абу Насрам, які быў яму і вучнем, і сябрам, і слугою.

Падышоўшы да святыні, яны абодва з удзячным маленнем узнялі рукі да Яго і здзейснілі усе належныя абрады. Але людзі заўважылі іх, адчулі дабрыню і святасць Порса і папрасілі яго:

– Памаліцеся за нас, каб нам было падаравана святое настаўленне!

Але Порса моўчкі адышоў і не паслухаў іх маленняў, і тады ўсё шэсцьсот тысяч[18] паломнікаў, якія знаходзіліся ў святыні, зноў паўтарылі гэтую просьбу. І Порса адказаў людзям:

– Ці варта мне узносіць маленне да Пана Бога, калі я ўжо сам нічога не магу рабіць без Абу Насра? Думаю, што ён лепш за мяне для такіх дзеянняў і можа памаліцца за Божых паломнікаў.

Пачуўшы гэтыя словы, вандроўнікі даручылі маленне Абу Наср, і той ўзышоў на мінбар.

Доўга ў дабром прасвятленні маліўся ён за людзей, прасіў Бога аб міласці да іх і аб дапамозе тым, хто знаходзіцца ў нястачы. А Порса ўвесь гэты час стаяў пад мінбарам і ў паўзах мальбы Абу Насра, паўтараў толькі словы “Амін!” і “Ісціна Божая!”

Малітва падыходзіла да канца і, сказаўшы апошнія яе словы, Абу Наср узвысіў голас:

– О справядлівы Пан! Калі мая просьба нявартая тых святынь, паблізу якіх яна выказана, дык прымі хоць бы слова “Амін!”, шматкроць сказанае маім бацькам.

Пачуўшы гэтыя словы, поўныя пакоры, усё шэсцьсот тысяч паломнікаў ўзьнеслі хвалу дабрыні бацькі і пакоры сына. І іх маленне, і ўдзячны парыў паломнікаў былі пачутыя Панам.

Калі вялікі шэйх Баязід Бістамі, разарваўшы ланцугі тленнасці, рушыў да райскіх садоў, ён аднойчы ў сне з’явіўся аднаму свайму вучню, які звярнуўся да святога старцу з пытаннем:

– О спазнаўшы добрага віна чыстай веры! Раскажы, якую табе там на нябёсах судзіў долю Усявышні? Мы ў расстанні з табой пастаянна думаем пра тое, як жа там з табой абышліся?

Баязід ў адказ распавёў свайму вучню наступнае:

– Як толькі я апынуўся ў магіле, у той самы час анёламі я быў падвергнуты строгаму допыту. Мяне спыталі: “Хто твой Стваральнік, твой Творца і твой Айцец?” Я сказаў ім: “Не пытайце аб гэтым мяне. Лепш вы ў Яго самога папрасеце, ці прыме Ён мяне ў сваю світу ў якасці пакорнага раба? Калі Ён мяне прыме, то гэта і будзе вам годным адказам, а калі просьба мая будзе адхіленая, то мне будзе наканавана стаць вечным бадзягам і заслужыць пагарду”.

Калі я скончыў гэтую сваю прамову, анёлы нават не паспелі мне адказаць – адзін спрадвечны голас сышоў да нас:

“Гэй, пытальнікі, – сказаў голас, – той, каму ўчынілі вы допыт, – мой годны раб. Прыняты ён небам і яго адказ вам асвечаны Боскім святлом!”

Некалі ў Нішапуры жыў слаўны шэйх Абу Бакр. Аднойчы ён на час пакінуў Нішапур па сваіх справах, і калі рушыў у шлях, то заўважыў, што ён акружаны велізарнай світай – незлічонай колькасцю вучняў і слуг і што яго суправаджае цэлы караван коней і вярблюдаў.

Уся гэтая пышнасць вакол яго, таўханіна і нейкая бессэнсоўная мітусня збянтэжылі шэйха, і ён глыбока задумаўся.

З гэтага здранцвення яго вывеў немы крык асла у яго за спіной. У гэтым крыку шэйх угледзеў азнаку і ўвайшоў у экстаз. А вучні, заўважыўшы гэта, адразу ж адракліся ад свайго настаўніка, палічыўшы яго паводзіны непрыстойным, і світа шэйха стала разбягацца на вачах.

Адзін з кінуўшых яго вучняў, праходзячы міма шэйха, не ўтрымаўся і сказаў:

– У чым жа ўсё-ткі прычына твайго экстазу, настаўнік? Няўжо толькі ў крыку асла?

– Сябар мой, – адказаў шэйх, – спачатку я задумаўся пра тое, што вы, мае вучні, цешыцеся сегасветной мітуснёй, якая з’яўляецца злом. Потым я ўспомніў іншых слаўных шэйхаў – Джунайда і Абуль-Саіда, успомніў іх сціпласць і пакору. І ў гэты момант пачуўся крык асла, які стаў для мяне знакам, які пацвердзіў усе мае сумневы і ўмацаваў ў свядомасці сваёй праваты. А ў тым, што гэтым знакам апынуўся крык асла, запэўніваю цябе, няма нічога ганебнага. Важна толькі тое, што гэтым крыкам было выгнана насланнё, і я вярнуўся на праведны шлях!

Жыў у адной дзяржаве адзін вісус і лайдак. І вось, не ўмеючы адрозніць шкло ад дыямента, ён вырашыў зарабляць рамяством ювеліра. Ён стаў шліфаваць чырвоныя шкельцы, каб яны даўжэй захоўвалі свой бляск, і выдаваў іх за рубіны. Язык у яго быў добра падвешаны, і, гандлюючы, ён мог наплесті столькі небыліц, што людзі лічылі яго здольнікам у ювелірнай справе. Гандаль яго ішоў удала, і зажыў ён багата.

Але неяк раз адзін з сваіх фальшывых каштоўных камней-“самацветаў” збыў усходняму багацею. Той быў так рады свайму набытку, што не выпускаў яго з рук, пастаянна любуючыся ім на свет. Ад таго, што гэты багатыр ўвесь час гладзіў рукамі свой “самацвет”, уся фарба на ім сцерлася, ён стаў цьмяным і падробка выявілася. Праўдзівая цана гэтай кавалка шкла была медны грош, а багацей набыў яе ў ашуканца-ювеліра за тысячу дзінараў.

Багач звярнуўся ў суд, які адмяніў здзелку, але грошай у ашуканца ўжо не было, і ён як злодзей быў пабіты камянямі да смерці.

Аднаго разу два прыяцелі, звязаныя адзін з адным словам і добрымі адносінамі, выйшлі ў дарогу, маючы намер наведаць іншыя краіны. Адзін з іх быў мудры і звалі яго Му́кбіль, а іншы, Му́дбір, быў чалавекам шалапутным. Нораў і звычкі кожнага цалкам адпавядалі сэнсу іх імёнаў, паколькі слова “мукбіль” азначае “добранраўны”, а “мудбір” – “зламысны”.

І ў доўгім шляху яны паводзілі сябе адпаведна сваім звычкам: Мукбіль дарогай разважаў і расказваў пра святых падзвіжнікаў, пра веру, пра Бога і іншыя высокія паняцці. Мудбір жа гаварыў пра разбойнікаў і рабаванні.

Так за гэтымі размовамі яны падышлі да цудоўнага гораду і вырашылі асесці там, знайшоўшы сабе справу па душы.

Мукбіль адразу пайшоў шукаць прыстанак праведных аскетаў, і калі гараджане дазналіся пра мэту яго пошукаў, яны прадставілі яго правіцелю, і ён быў прыняты ім з вялікай пашанай і шчодра адораны.

Мудбір ж, абмінуўшы гарадскую заставу, адразу адправіўся ў прытон. Там ён упіўся дап’яна, і калі нехта з апілых наведвальнікаў прытона абазваў яго вырадкам, зарэзаў свайго крыўдзіцеля нажом. Пасля гэтага ён быў схоплены вартай і ў ланцугах і кайданах прыведзены да правіцеля, а той, даведаўшыся, што перад ім забойца, загадаў пакараць яго смерцю.

Так лёс чалавека вызначаюць яго намеры і ўчынкі.

Система охраняемых территорий в США Изучение особо охраняемых природных территорий(ООПТ) США представляет особый интерес по многим причинам...

ЧТО И КАК ПИСАЛИ О МОДЕ В ЖУРНАЛАХ НАЧАЛА XX ВЕКА Первый номер журнала «Аполлон» за 1909 г. начинался, по сути, с программного заявления редакции журнала...

Живите по правилу: МАЛО ЛИ ЧТО НА СВЕТЕ СУЩЕСТВУЕТ? Я неслучайно подчеркиваю, что место в голове ограничено, а информации вокруг много, и что ваше право...

Что вызывает тренды на фондовых и товарных рынках Объяснение теории грузового поезда Первые 17 лет моих рыночных исследований сводились к попыткам вычислить, когда этот...

Не нашли то, что искали? Воспользуйтесь поиском гугл на сайте: