Фундаментальная культуралогія

Праграма дзяржаўнага экзамену для студэнтаў

напрамку спецыяльнасці 1-21 04 01-01 Культуралогія

спецыялізацыі 1-21 04 01-01 01 Тэорыя і гісторыя культуры

А.І. Смолік, загадчык кафедры культуралогіі ўстановы адукацыі “Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт культуры і мастацтваў”, доктар культуралогіі, прафесар;

Л.К. Кухто, дацэнт кафедры культуралогіі ўстановы адукацыі “Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт культуры і мастацтваў”, кандыдат культуралогіі, дацэнт

А.М. Кушнярэвіч, загадчык кафедры культуралогіі і міжнароднага турызмуўстановы адукацыі “Мінскі дзяржаўны лінгвістычны ўніверсітэт”, доктар мастацтвазнаўства, прафесар;

А.І. Сцепанцоў, загадчык кафедры менеджменту СКД установы адукацыі “Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт культуры
і мастацтваў”, кандыдат культуралогіі

кафедрай культуралогіі ўстановы адукацыі “Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт культуры і мастацтваў” (пратакол № 5 ад 26.01.2011 г.);

саветам факультэта культуралогіі і сацыякультурнай дзейнасці ўстановы адукацыі “Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт культуры і мастацтваў” (пратакол № 5 ад 09.02.2011 г.)

Удасканаленне сістэмы адукацыі, уключаючы вышэйшую школу, прадугледжвае фарміраванне новых падыходаў, накіраваных на набліжэнне падрыхтоўкі спецыялістаў да еўрапейскіх і сусветных стандартаў. Сярод іх найбольш значнае месца займае антрапакультуралагічная парадыгма і сацыялагічны падыход. Гэтая акалічнасць асаблівае значэнне мае для студэнтаў універсітэта культуры і мастацтваў. Выпускнікі ўніверсітэта будуць працаваць на ніве культуры, дзе вельмі значнае месца адыгрывае чалавекатворчая сутнасць культуры, найвышэйшае назначэнне якой – фарміраванне і развіццё асобы, яе духоўнага свету, жыццёвых пазіцый, сэнсажыццёвых установак у развіцці грамадства і адначасова працэс стварэння каштоўнасцей культуры.

Дадзеная праграма складзена з улікам змен адукацыйнай парадыгмы і вызначаецца стандартам вышэйшай прафесійнай адукацыі. Праграма адлюстроўвае ўнутраную логіку вывучаемых метадычных праблем, арыентуе будучых спецыялістаў на дзейнасць па авалоданні сучаснымі тэхналогіямі навучання і выхавання.

Мэтай дзяржаўнага экзамену па “Тэорыі і гісторыі культуры” з’яўляецца высвятленне сфарміраванасці ў студэнтаў трывалых навыкаў і ўменняў, якія неабходны для рацыянальнай арганізацыі выкладання культуралагічных дысцыплін як вучэбнага прадмета, а таксама для паспяховага вырашэння навукова-даследчых задач у сферы культуры.

Падчас падрыхтоўкі да дзяржаўнага экзамену і ў працэсе яго вырашаюцца наступныя задачы:

– высвятленне наяўнасці ў выпускнікоў універсітэта сістэмы ведаў па тэорыі і гісторыі культуры;

– выяўленне ступені авалодання студэнтамі ўсеагульнымі заканамернасцямі функцыянавання культуры;

– вызначэнне ўзроўню асэнсаванасці выпускнікамі сутнасці культуры і заканамернасцей яе дынамікі, унікальнага вопыту дыялога культур, што асабліва важна ва ўмовах глабалізацыі;

– высвятленне грунтоўнасці ведаў па праблемах марфалогіі, тыпалагізацыі культуры;

– высвятленне ступені сфарміраванасці ў студэнтаў навуковага падыходу да вывучэння з’яў культуры, які грунтуецца на авалоданні імі сучаснымі метадалагічнымі падыходамі.

У працэсе падрыхтоўкі студэнтаў да дзяржаўнага экзамену па дадзенай праграме яны павінны сістэматызаваць і паглыбіць веды па:

– важнейшых метадалагічных парадыгмах, прынцыпах і метадах культуралогіі, якія забяспечваюць разуменне культуры як інтэгратыўнай сістэмы;

– асноўных заканамернасцях культурна-гістарычнага развіцця чалавецтва;

– методыцы прагназавання, планавання і ажыццяўлення дзейнасці ў галіне культуры;

– сэнсе і сутнасці базавых сімвалаў сусветнай і нацыянальнай культуры;

– асноўных этапах развіцця культуры ў сувязі з сусветнай гісторыяй чалавецтва;

– суадносінах культуры і цывілізацыі, характэрных асаблівасцях розных тыпаў культуры, у тым ліку сучаснай айчыннай культуры;

– асноўных культурных дасягненнях пэўных геаграфічных рэгіёнаў і народаў;

– асноўных артэфактах культуры, створаных геніямі чалавецтва.

У працэсе дзяржаўнага экзамену выпускнікі павінны паказаць навыкі і ўменні, якія неабходны для:

– ацэньвання стану, тэндэнцый і перспектыў развіцця сучаснай культуры;

– крытычнага ўспрымання разнастайных з’яў культуры ў іх суаднесенасці з іншымі сферамі сацыяльнай жыццядзейнасці;

– выяўлення сувязі культуралогіі з рэлігійнымі, філасофскімі пошукамі, дасягненнямі навукі і адукацыі;

– асэнсавання значэння культуры як індыкатара стану грамадства;

– аналізу артэфактаў культуры з семіятычнага, аксіялагічнага пунктаў гледжання;

– даследавання твораў класічнай і масавай культуры.

Семіётыка культуры як навука аб знакавым характары культуры. Семіётыка і структуралізм. Р.Барт аб мэтах семіятычнага даследавання. “Смерць аўтара” і галоўная роля тэксту. “Гіпотэза лінгвістычнай адноснасці” Э.Сэпіра і Б.Л.Уорфа. Пабудова культуры па мадэлі мовы. Моўныя патэрны як стэрэатыпы культуры. Герменеўтыка і “разуменне” культуры. Культура як тэкст. Г.Г.Гадамер “Ісціна і метад”. Разуменне і інтэрпрэтацыя. Дыялагічнасць тэксту і раўнапраўе інтэрпрэтацый. “Герменеўтычнае кола”. Фенаменалагічная герменеўтыка П.Рікёра. Рэгрэсіўна-прагрэсіўны метад. Моўны характар чалавека як суб’екта культуры.

Антрапалагічныя канцэпцыі генезісу культуры і чалавека.

Інтуітывізм А.Бергсана. Інтэлект і інтуіцыя ў культуры. Культура і творчая эвалюцыя. “Дзве крыніцы маралі і рэлігіі”: закрытая і адкрытая мараль і рэлігія.

Сімвалічная канцэпцыя Э.Касірэра. “Філасофія сімвалічных формаў”: мова, міф, рэлігія і навука як формы пазнання. Функцыя сімвалізацыі як аснова культуры. Чалавек як animal simbolicum. Сімвал і міф. Палітычны міф.

Антрапалагічныя канцэпцыі М.Шэлера і А.Гелена. М.Шэлер “Стан чалавека ў Космасе”. Чалавек і жывёла: межы адрознення. “Светаўспрыманне” – якасць асобы. Формы самабыцця прыроды і культуры. А.Гелен (“Аб сістэматыцы антрапалогіі”): чалавек – істота, якая вызначаецца недахопамі. Гісторыя, культура і інстытуцыі як сродкі чалавечай адаптацыі. Функцыі мовы ў культуры.

Тэма 12. Парадыгмальныя ўстаноўкі постмадэрнізму

Постмадэрнізм як феномен культуры ХХ ст. Вытокі постмадэрнізму, яго асноўныя версіі. Структуралізм і постструктуралізм; мадэрнізм і постмадэрнізм. Прынцыпы постмадэрнізму (адмаўленне ад “заканадаўчага розуму” і “лагацэнтрызму”, “смерць аўтара”, панаванне тэксту, разбурэнне структуры знака, цытатнасць, інтэрпрэтацыя і плюралізм і інш. Асноўныя канцэпты постмадэрнізму: дыскурс, эпістэма, дэканструкцыя, рызома, сімулякр і інш.

Тэарэтыкі постмадэрнізму аб культуры. М.Фуко. Дыскурс і эпістэма; бессвядомы характар эпістэмы. Культурныя эпохі і іх эпістэмы. Моўнае мысленне і ўладарныя стратэгіі. Праблематычнасць чалавека. Ж.Дэрыда: свет як тэкст. Дэканструкцыя. Кантэкст і “след”. Ж.Бадрыяр пра сімулякры. Сімулятыўнасць у культуры. Ж.Дэлёз і Ф.Гватары (“Рызома”). Прынцыпы рызомы.

Паняцце, структура і сутнасць асобы. Структура асобы. Структурная антрапалогія К. Леві-Строса. Узроўні асобаснай інтэграцыі: сацыяльна-ролевы, характаралагічны, экзістэнцыяльны. Асноўныя экзістэнцыяльныя каштоўнасці і структуры (Ж.-П.Сартр, П.Тыліх, В.Франкл, К.Ясперс і інш.). Тэзіс культурнага рэлятывізму Ф.Бааса. Канцэпцыі “асноўнай асобаснай структуры” і “мадальнай асобы”. Р.Бенедыкт: “этас” і “патэрны” культуры.

Важнейшыя канцэпцыі чалавека: антычны, космацэнтрычны, тэацэнтрычны, гуманістычны і інш. Чалавек у разуменні культурфілосафаў эпох мадэрну і постмадэрну.

Спецыфіка дзейнасці чалавека. Творчасць як асноўны тып асобаснай дзейнасці. Спосабы і формы засваення культуры асобай.

Крызіс каштоўнасцей розуму, прагрэсу і самабытнасці свету ў познім індустрыяльным грамадстве. Культура мадэрну як пошук новых духоўных асноў быцця. Сацыяльна-палітычныя рухі леварадыкальнага і праварадыкальнага зместу. Распад адзінства еўрапейскай культуры постіндустрыяльнага грамадства.

Масавае грамадства і культура. Тэхналагічныя і сацыяльныя дэтэрмінанты фарміравання масавай культуры. Механізм масавай культуры і яе функцый.

Феномен постмадэрнізму і яго адметныя ўласцівасці. Рост культурнай разнастайнасці. Узаемадзеянне культур, міжкультурная камунікацыя. Дыялог культур. Варыянты ўзаемадзеяння самабытнасці і сучаснасці.

Агульныя прынцыпы і каштоўнасці савецкай культуры. Уніфікацыя культурнага жыцця ў савецкім грамадстве. Дэструкцыя сацыялістычнай культуры. Сацыякультурнае фарміраванне постсавецкага грамадства.

Перадумовы фарміравання сусветнай культуры. Складванне планетарнай прасторы культуры. Праблема глабальных цэнтраў і перыферыі культуры. Полімарфізм культуры як фактар устойлівага развіцця сучаснага грамадства. Футуралогія аб глабальным мадэліраванні розных аспектаў сусветнай культуры.

Тэма 48. Культура Расіі і яе ўплыў на беларускую культуру

Руская культура ў перыяд Кіеўскай Русі і старажытных княстваў (ІХ–ХІІІ стст.). Дзяржаўны лад і матэрыяльная культура. Хрышчэнне Русі і фарміраванне хрысціянскага тыпу культуры.

Руская культура ў перыяд станаўлення цэнтралізаванай дзяржавы (ХIV–ХVII стст.). Архітэктура і выяўленчае мастацтва (Феафан Грэк, Андрэй Рублёў, Фёдар Конь і інш.). Развіццё старажытнарускай літаратуры.

Пятроўскія рэформы і культурна-цывілізацыйнае абнаўленне Расіі. Асветніцкая дзейнасць А.Канцеміра, В.Тацішчава, Ф.Пракаповіча, М.Ламаносава і інш. Тэатр і музыка (Ф.Волкаў, Д.Бартнянскі і інш.). Руская архітэктура і выяўленчае мастацтва (І.Нікіцін, А.Антропаў, І.Аргуноў, Ф.Рокатаў, Д.Лявіцкі, В.Бажэнаў, М.Казакоў, Б.Растрэлі і інш.).

Культура Расіі ў ХIХ – пачатку ХХ ст. Станаўленне стыляў і жанраў свецкай літаратуры (А.Сумарокаў, Г.Дзяржавін, М.Карамзін, А.Радзішчаў, Д.Фанвізін і інш.).

Тэма 49. Культура Расіі ў ХІХ – пачатку ХХ ст.

Залаты век расійскай культуры. Рамантызм як кірунак у літаратуры (А.Пушкін, М.Лермантаў, В.Жукоўскі). Рэалізм у мастацтве і яго прадстаўнікі (М.Гогаль, Ф.Дастаеўскі, І.Тургенеў, Л.Талстой, М.Някрасаў, А.Астроўскі і інш.). Выяўленчае мастацтва (П.Фядотаў, І.Рэпін, А.Саўрасаў, І.Левітан
і інш.). Расійская музычная культура (А.Барадзін, А.Даргамыжскі, М.Мусаргскі, М.Рымскі-Корсакаў, П.Чайкоўскі). Поспехі расійскай навукі (Д.Мендзялееў, А.Мажайскі, І.Мечнікаў, А.Сталетаў, К.Цыялкоўскі і інш.).

Сярэбраны век як своеасаблівы культурны рэнесанс. Інтэнсіўнасць культурнага жыцця. Шматстылёвасць у мастацтве. Абуджэнне інтэлектуальнага патэнцыялу. Росквіт расійскай філасофіі і багаслоўскай думкі (С.Булгакаў, М.Бярдзяеў, А.Лосеў, П.Фларэнскі, Г.Шпэт і інш.). Рускі касмізм. Кубізм, абстракцыянізм, футурызм у мастацтве (В.Кандзінскі, У.Маякоўскі, В.Хлебнікаў і інш.). Тэатралізацыя, гульня, фантастыка – адметнасць культуры сярэбранага веку.

Тэма 50. Культура Беларусі ў сусветнай прасторы

Беларуская культура як навучальная дысцыпліна. Прадмет, мэты і задачы курса. Месца курса ў сістэме культуралагічнай адукацыі. Культурная спадчына як форма адлюстравання пераемнасці ў гістарычным развіцці грамадства. Традыцыі і навацыі ў развіцці нацыянальнай культуры. Супярэчлівы характар культурнага працэсу. Беларуская культура – тып адкрытай культуры. Гісторыя культуры як састаўная частка гісторыі грамадства і дзяржавы. Перыядызацыя гісторыі айчыннай культуры. Асноўныя крыніцы даследавання беларускай культуры. Дыяхронна-сінхронны падыход да вывучэння беларускай культуры. Палітычныя, эканамічныя і сацыякультурныя аспекты развіцця беларускай культуры

1. Абдзiраловiч, I. Адвечным шляхам: дасьледзiны беларускага светапогляду / І. Абдзіраловіч. – Мн.: Навука і тэхніка, 1993. – 44 с.

2. Библер, В. С. Культура. Диалог культур / В. С. Библер // Вопросы философии. – 1989. – № 6. – С. 33–38.

3. Гуревич, П. С. Культурология / П. С. Гуревич. – М.: Знание, 1994. – 288 с.

4. Иконникова, С. Н. История культурологии. Идеи и судьбы / С. Н. Иконникова. – СПб.: Санкт-Петербург. гос. академия культуры, 1996. – 264 с.

5. Кармин, А. С. Культурология / А. С. Кармин. – СПб.: Питер, 2001. – 464 с.

6. Маркарян, Э. С. Теория культуры и современная наука / Э. С. Маркарян. – М.: Мысль, 1983. – 284 с.

7. Мартынов, В. Ф. Культурология. Теория культуры: учеб. пособие / В. Ф. Мартынов. – Мн.: АСАР, 2008. – 848 с.

8. Смолік, А. І. Культуралогія: тэорыя культуры: вучэб. дапам. / А. І. Смолік, Л. К. Кухто. – Мн.: Бел. дзярж. ун-т культуры і мастацтваў, 2008. – 281 с.

9. Смолік, А. І. Культуралогія: гісторыя культуры: вучэб. дапам. / А. І. Смолік, Л. К. Кухто, А. А. Цобкала. – Мн.: Бел. дзярж. ун-т культуры і мастацтваў, 2009. – 311 с.

10. Усовская, Э. А. Постмодернизм в культуре ХХ в. /
Э. А. Усовская. – Мн.: БГУ, 2003. – 63 с.

11. Флиер, А. Культурология для культурологов / А. Флиер. – М.: Академический проект, 2000. – 492 с.

1. Гуревич, А. Я. Средневековый мир: культура безмолвствующего большинства / А. Я. Гуревич. – М.: Искусство, 1990. – 396 с.

2. Данилевский, Н. Г. Россия и Европа. Взгляд на культурные и политические отношения славянского мира к германо-романскому / Н. Г. Данилевский. – М.: Книга, 1991. – 574 с.

3. Каган, М. С. Философская теория ценностей / М. С. Каган. – СПб.: Петрополис, 1997. – 205 с.

4. Камю, А. Бунтующий человек / А. Камю. – М.: Политиздат, 1990. – 415 с.

5. Лосев, А. Ф. Эстетика Возрождения / А. Ф. Лосев. – М.: Мысль, 1982. – 623 с.

6. Лыч, Л. Гiсторыя культуры Беларусi / Л. Лыч, У. Навіцкі. – Мн.: Экаперспектыва, 1996. – 453 с.

7. Ортега-и-Гассет, Х. Восстание масс / Х. Ортега-и-Гассет // Х. Ортега-и-Гассет. Избранные труды. – М.: Весь мир, 2000. – 704 с.

8. Почепцов, Г. Г. Теория коммуникаций / Г. Г. Почепцов. – М.: Релф-бук, 2001. – 656 с.

9. Сорокин, П. А. Человек. Цивилизация. Общество /
П. А. Сорокин. – М.: Политиздат, 1992. – 544 с.

10. Тайлор, Э. Б. Первобытная культура / Э. Б. Тайлор. – М.: Наука, 1989. – 612 с.

11. Тойнби, А. Дж. Постижение истории / А. Дж. Тойнби. – М.: Прогресс, 1991. – 640 с.

12. Тоффлер, Э. Третья волна / Э. Тоффлер. – М.: АСТ, 2002. – 776 с.

13. Уайт, Л. Избранное: наука о культуре / Л. Уайт. – М.: РОССПЭН, 2004. – 960 с.

14. Фрейд, З. Психоаналитические этюды / З. Фрейд. – М.: АСТ, 2004. – 220 с.

15. Фромм, Э. Человек для себя. Иметь или быть? /
Э. Фромм. – Мн.: Коллегиум, 1997. – 253 с.

16. Хантингтон, С. Столкновение цивилизаций / С. Хантингтон. – М.: АСТ, 2003. – 603 с.

17. Хёйзинга, Й. Осень средневековья / Й. Хёйзинга. – М.: Наука, 1988. – 544 с.

18. Чернявская, Ю. В. Белорусы. От «тутэйшых» – к нации / Ю. В. Чернявская. – Мн.: ФУАинформ, 2010. – 512 с.: ил.

19. Юнг, К.-Г. Психология бессознательного / К.-Г. Юнг. – М.: Канон, 1994. – 320 с.

20. Ясперс, К. Смысл и назначение истории / К. Ясперс. – М.: Политиздат, 1991. – 528 с.